De geheime archieven van de
Verenigde Oost-Indische Compagnie
en de East India Company
Inleiding
Een lange periode van strikte geheimhouding is vooraf gegaan aan de opkomst
van openbaarheid van informatie in Nederland in de tweede helft van de negen
tiende eeuw. Geheimhouding heeft zowel positieve als negatieve effecten op
informatievoorziening gehad. Het is bijvoorbeeld een goed middel gebleken bij de
verdediging van het land tegen buitenlandse grootmachten: geheim schrift is
ingezet om strategische boodschappen veilig door te geven. Geheimhouding heeft
ook nadelige kanten getoond: "Geheimhouding, behaalt zij de zege, dan is het op
een voorwaarde, die het allernaast leidt tot de ondergang van het bewaarde, dan
is het ten koste van de algemene belangstelling"1 schreef rijksarchivaris
Bakhuizen van den Brink aan het eind van de negentiende eeuw in een werk met
betrekking tot de archieven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).
Door de geheim- houdingspolitiek van de VOC is een groot deel van haar
archieven verloren gegaan en was er ook lange tijd geen historische belangstelling
voor deze onderneming.
Men kan zich afvragen of geheimhouding vaker voor compagniesarchieven
noodlottig is geweest. Het is interessant om geheimhouding bij de VOC te ver
gelijken met een van de grote concurrenten van de VOC, zoals de Britse East India
Company (EIC). Uit deze vergelijking kan namelijk duidelijk worden of culturele
verschillen in het gebruik van geheimhouding bij een zelfde soort archief een
ander gevolg heeft gehad voor het behoud en de toegankelijkheid van het archief.
In dit artikel wordt daarom gepoogd een antwoord te vinden op de vraag: in
hoeverre heerste tussen 1600 en 1850 rond de archieven van de VOC en de EIC
een cultuur van geheimhouding en welke gevolgen heeft geheimhouding gehad
voor het behoud en de toegankelijkheid van de archieven?
Met het bestuderen van deze lange periode van 250 jaar ontstaat een beeld van
een algemene ontwikkeling van geheimhouding bij beide bedrijven en de gevolgen
daarvan voor de archieven gedurende deze jaren.
Definities van geheimhouding
Wat is geheimhouding? De vorm en betekenis van geheimhouding verschilt van
samenleving tot samenleving. Het Engelse woord secret stamt af van het Latijnse
werkwoord secernere, dat betekent 'scheiden' of 'afzonderen'. Secretus wordt ver-
MARIEKE KROONEN
1 M.A.P. Meilink-Roelofsz, Van geheim tot openbaar. Een historische verkenning. (Leiden 1970) p. 19 e.v.
184