Openbaarheid van overheids documenten en archieven in Frankrijk Inleiding In dit artikel wordt nagegaan hoe in Frankrijk wordt omgegaan met openbaarheid van overheidsdocumenten en archieven. Welke zijn de belangrijkste wetten en regelingen, en welke zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen met de Nederlandse situatie? En zijn daar historische en/of culturele verklaringen voor aan te wijzen? Korte geschiedenis van het Franse archiefwezen Tijdens het ancien régime hadden gewone burgers geen toegang tot de documen ten van de staat, die nog steeds direct onder de bevoegdheid van de koning vielen. In de achttiende eeuw was de monarchie in Frankrijk nog altijd 'absoluut', wat betekende dat de koning de regeringsmacht als zijn goddelijk recht ('Droit Divin beschouwde. Deze leer hield in dat de koning zijn macht ontleende aan God, en dus aan niemand behalve God verantwoording was verschuldigd1, (en al zeker niet aan zijn gewone onderdanen). De archief depots waren daardoor verworden tot onneembare bastions van de onbeperkte koninklijke macht. Met de afname van het analfabetisme en de snelle uitbreiding van de handel in boeken en tijdschriften werd de publieke opinie echter steeds meer een factor om rekening mee te houden. Het belangrijkste thema waar het geletterde publiek zich mee bezig hield werd de 'tirannie' of het 'despotisme' van de vorst en zijn minis ters.2 Het verzet tegen de koning leidde uiteindelijk tot zijn onttroning tijdens de periode van de Franse revolutie. Een nieuwe elite begon Frankrijk te regeren volgens nieuwe beginselen, vervat in de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger. De begrippen égalité en liberté werden hiervan de belangrijkste nieuwe principes. Onder liberté verstond men burgerlijke vrijheden als het recht op vrije godsdienst, drukpers, en vergadering. Met égalité werd niet sociale, maar juridische gelijkheid van alle burgers voor de wet bedoeld. Men voerde een scheiding in van de uitvoerende macht (regering), wetgevende macht (democra tisch verkozen parlement) en de rechtsprekende macht. Veel nieuwe wetgeving volgde, waarbij de burgers steeds meer rechten kregen toebedeeld. Zo stelde artikel 15 van de Verklaring van de rechten van de mens: "De maatschappij heeft het recht rekenschap te vragen aan iedere openbaar ambtenaar voor zijn bestuur".3 JAAP VAN RIJSWIJCK 1 H.M. Beliën (red.), Een geschiedenis van Europa 1500-1815 (Amsterdam 1986) p. 206. 2 Beliën, Een geschiedenis van Europa, p. 338-343. 3 Guy Braibant, Les archives en France, Rapport au Premier ministre (Paris 1996) p. 49. 165

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2006 | | pagina 167