zelf. Er is dan ook vaak niet sprake van een strategische koerswijziging binnen de
organisatie, zodat men zal proberen op de oude wijze verder te gaan. Daarnaast
dragen burgers die de informatieverzoeken doen niet direct bij aan de beheersing
en veiligheid van het interne werkproces. Door de informatieverzoeken wordt het
werkproces door buitenstaanders gecontroleerd, waarbij men vaak voorbij gaat
aan de hiërarchische structuur van de organisatie. Tevens verschijnt er soms
negatieve berichtgeving in de media en worden er vraagtekens gezet bij beproefde
procedures.
In de landen van de Commonwealth bestond de Engelse traditie dat regerings
informatie het eigendom was van de Kroon en dat enkel de Kroon mocht beslis
sen over openbaarmaking. Ambtenaren die overheidsinformatie op eigen gezag
openbaar maakten, riskeerden zware disciplinaire straffen. In de casuslanden
heerst een krachtige traditie van geheimhouding.129
Er is echter ook sprake van een veranderende organisatiecultuur bij de over
heidsinstellingen in de casuslanden. Dit hangt waarschijnlijk samen met de
opkomst van de automatisering. Hierdoor zijn overheidsorganisaties steeds meer
gaan lijken op kennisintensieve organisaties. Binnen deze kennis-intensieve
organisatie zijn veel zaken minder hiërarchisch georganiseerd.130 Projectgroepen
worden in het leven geroepen om bepaalde doelen te halen. Hierin is men gebaat
bij het delen van informatie. De professionals die deze kennis onderling delen,
zullen mogelijkerwijs ook veel meer geneigd zijn informatie te delen met burgers.
Daarnaast is in de kennisintensieve organisaties de nadruk komen te liggen op
het verantwoordingsproces, 'accountability'. Dit begrip heeft eveneens te maken
met de toenemende automatisering. Door het computergebruik werken velen aan
één document, kan men de eigen verantwoordelijkheid afwijzen door te wijzen op
computerfouten (bugs) en op software die tekort schiet.131 Het management in
organisaties onderkent dit. Ze bevorderen een cultuur van het verantwoorde
lijkheid nemen op de werkvloer enerzijds en het transparant maken van het eigen
handelen. Processen die eveneens een rol spelen bij het ter beschikking (willen)
stellen van informatie aan burgers.
Openbaarheid van overheidsinformatie wordt in sommige landen gekoppeld aan
de bestrijding van een corrupt overheidsapparaat.132 Dat is het geval in India,
maar ook in Zuid-Afrika. Zo deed het Institute for Democracy in South-Africa
(IDASA) in 2003 een informatieverzoek om inzicht te krijgen in de donaties aan
politieke partijen.133 In India en Zuid-Afrika lijkt er minder vertrouwen te zijn in
de overheid dan in Groot-Brittannië. In een vervolgonderzoek zou het interessant
kunnen zijn te kijken of deze corruptiebelevingsindex significant veranderde
na de introductie van wetgeving op het gebied van openbaarheid van overheids
informatie.
OPENBAARHEID IN DE PRAKTIJK
129 Zie bijvoorbeeld D. Vincent, The culture of secrecy. Britain 1832-1998 (Oxford 1998).
130 M. Weggeman, Kennismanagement: de praktijk (Schiedam, 2000).
131 H. Nissenbaum, Accountability in a computerized society.
www.nyu.edu/projects/nissenbaum/papers/accountability.pdf. (geraadpleegd op 22 januari 2007).
132 M. Frankel, Freedom of information and corruption. Paper for the global forum on fighting corruption and
safeguarding integrity (Londen 2001). Zie www.cfoi.org.uk/pdf/corruptionmf.pdf.
133 Zie: "South Africa corruption timeline" op de site van Global Integrity, Information on governance
and corruption for global citizens:
http://64.78.60.38/reports/2004/2004/countryle9e.html?cc=za&act=timeline.
164
