Overheidsarchief diensten moesten nu een too 1 zijn om de nieuwe nationale
identiteit van Zuid-Afrika als een 'regenboognatie' op te bouwen en om de gaten
in het nationale geheugen op te vullen. Ook wilde men streven naar de integratie
met particuliere archiefdiensten, die zich ten tijde van de apartheid wel hadden
toegelegd op het bewaren van informatie van en over achtergestelde bevolkings
groepen.
De nieuwe regering begon ook meteen met het ontwerpen van een openbaar-
heidswet. Toenmalige vice-president Thabo Mbeki stelde in 1994 een team van
academici en politici samen dat in 1996 de Open Democracy Bill aan het kabinet
wist te presenteren. Dit wetsvoorstel was allesomvattend. Het was een Freedom of
Information, Privacy, Open Meetings en Whistleblower Act in één. Het kabinet was
het hier niet helemaal mee eens en presenteerde in 1998 een aangepast wetsvoor
stel aan het parlement. Hierin werden onder andere de voorgestelde regelingen
over openbare vergaderingen niet meegenomen. Tijdens het parlementaire proces
werd nog meer geschrapt. De onderdelen over de bescherming van klokken
luiders, privacy en persoonsgegevens werden verwijderd met de intentie deze
zaken van aparte wetgeving te voorzien.88 Het gedeelte over toegang tot informa
tie dat bij particuliere instanties berust werd daarentegen behoorlijk uitgebreid.
In deze vorm werd de wet op 2 februari 2000 aangenomen, kreeg het zijn huidige
naam en trad op 9 maart 2001 in werking.
Hoe is openbaarheid geregeld?
In Zuid-Afrika betekenen de Engelse woorden 'access'/'accessibility' en de
Afrikaanse woorden 'toegang'/'toeganklik' zowel openbaarheid als toeganke
lijkheid. Enerzijds wordt het juridische recht om bepaalde documenten of
informatie op de één of andere manier te kunnen bekijken of zich eigen te
maken, bedoeld. Anderzijds is 'access' de fysieke of praktische mogelijkheid om
documenten/informatie daadwerkelijk te vinden. Beide aspecten worden in
de PAIA en NASA Act geregeld.
De PAIA wordt gezien als één van de meest progressieve informatiewetten in de
wereld.89 Het regelt namelijk niet alleen het recht op toegang tot overheidsinfor
matie maar ook het grondwettelijke recht op toegang tot informatie die berust bij
particuliere organen.90 De wet is de verplichte uitwerking van artikel 32 van de
Grondwet. Hierdoor heeft de wet een duaal karakter. Het is tegelijkertijd
"a statute (an embodiment of the legislative will) and a legislative interpretation and
supplementation of a constitutional provision (a set of values or ideals that stand
above the will of the legislature)".91 De PAIA is een uitwerking, een interpretatie
van het constitutionele ideaal van 'maximum disclosure'. Het heeft daarom
betrekking op alle documenten ongeacht hun vorm, welke berusten bij een
OPENBAARHEID IN DE PRAKTIJK
88 Dit resulteerde in de Protected Disclosures Act in 2000 welke werkgevers verbiedt de werkomstandigheden
van klokkenluiders te veranderen. Verder is voor de bescherming van persoonsgegevens van derden
momenteel nog een afzonderlijke wet in de maak. Hierin zal dit recht op privacy, gegrond in artikel 14
van de grondwet, uitgewerkt worden.
89 Mendel, Freedom of Information: A Comparative Legal Survey, p. 69.
90 Met een particulier orgaan wordt bedoeld: "a natural person or partnership which carries or has carried
on any trade, business or profession or any former or existing juristic person"PAIA, artikel 1. Onder een
overheidsorgaan, public body, wordt verstaan: "any department of state or administration or any other
functionary or institution when exercising a power in terms of the Constitiution or in terms of any
legislation"PAIA, artikel 1.
156
