De landelijke politiek en de plaatselijke politiek zijn in Groot-Brittannië geschei
den (in tegenstelling tot veel andere West-Europese landen). In de praktijk gelden
afzonderlijke bepalingen, wetten en regels voor beide overheidsniveaus. De Local
Government Act uit 1972 staat de lokale overheid toe om bepaalde financiële
documenten openbaar te maken voor de kiezers. Ook kunnen pers en publiek
aanwezig zijn bij raadsvergaderingen. Bij de centrale overheid was een dergelijke
mate van openbaarheid tot voor vijftien jaar geleden nog ondenkbaar.
Dit verklaart waarom de landelijke overheid strikte geheimhouding kon hand
haven. Met de instelling van acht regio's komen de landelijke en regionale over
heid dichter bij elkaar.
Juridische verklaring
Het systeem van regels is al even ondoorzichtig. Naast Acts en Bills die door het
parlement zijn goedgekeurd (de geschreven wetgeving), hebben uitspaken van de
rechtbank, politieke gewoontes/conventies en gedetailleerde procedures voor
overheidsorganen alle bindende kracht. Ook heeft de Kroon de bevoegdheid om
speciale vrijheden te verlenen. Tot het moment dat de FOIA 2000 in werking trad,
had niet de geschreven wetgeving de meeste zeggenschap, maar waren
ongeschreven conventies het meest bepalend voor het overheidsgedrag.
De nationale overheid kende tot vijftien jaar geleden twee vormen van conven
ties.27 In de eerste plaats bestaat er een collectieve verantwoordelijkheid. Dit
houdt in dat alle leden van het kabinet gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor
beslissingen. Daarnaast bestaat er de zogenaamde ministeriële verantwoorde
lijkheid, ook wel de 'Law of Confidence' genoemd. De minister of het kabinet
bepaalt wat er openbaar wordt gemaakt, en nieuwe ministers hebben geen
toegang tot stukken van hun politieke voorgangers.
Deze geheimhouding van overheidsinformatie strekt zich uit over de departe
menten. Om een voorbeeld te noemen: de ambtenaren van de rijksoverheid zijn
anoniem, en kunnen niets naar buiten brengen zonder bureaucratische sancties.
Er zijn in 1983 maar liefst 89 statuten met straffen van toepassing op ambte
naren die ongeautoriseerd informatie openbaar maken. Daarnaast is de belang
rijkste regel uit de Ethische code voor overheidsambtenaren niets openbaar te
maken dat het departement op enige wijze kan beschamen. Overigens gelden deze
straffen alleen voor ambtenaren van de nationale overheid. Dit motiveert ook
niet om misstanden te onthullen
Twee ontwikkelingen maakten een dergelijke mate van geheimhouding op den
duur onhoudbaar. Hoewel Groot-Brittannië traditioneel nogal op zichzelf is
gericht, heeft het verenigde Europa een aanwijsbare impact op de Engelse wet
geving van na 1997. Reeds sinds de jaren zeventig is Groot-Brittannië lid van de
Europese Economische Gemeenschap (EEG). Ondanks een bijzondere status is
het ook een lidstaat van de huidige Europese Unie. Daarom gelden Europese
richtlijnen ook voor Groot-Brittannië. In 1995 week de Engelse wetgeving in 1995
dermate af van de Europese, dat een snelle herziening niet uit kon blijven.
Deze herziening is uiteindelijk uitgevoerd na de verkiezingswinst van New Labour
in 1997. Aansluitend op deze verkiezingen is de politieke, staatkundige en
juridische structuur opengebroken.
MAAIKE BERGMANS, EVERT FLORIJN, MARIS KA HEI J MANS-VAN BRUGGEN, JULIA ROM IJN-WIXLEY, ARON DE VRIES
VOORBIJ GEHEIMHOUDING IN HET GEMENEBEST
26 www.parliament.uk/about/how/role.cfm. (geraadpleegd op 16 november 2006).
27 J. Michael, 'Official Information Law in the United Kingdom', Government Publications Review 10 (1983)
p. 61-70.
145
