tevens een onderzoeksopzet worden ingediend, waarin in elk geval moet worden
verantwoord op welke wijze de identiteit van nog levende personen wordt
beschermd en wat er met de onderzoeksresultaten zal worden gedaan. De behan
deling wordt verzorgd door de afdeling Onderzoek en uiteindelijk is ook de
handtekening van de directeur van het Nationaal Archief nodig.
De archieven van het BNV vallen onder het B-regime, wat betekent dat het zeer
beperkt openbaar is. Dit geldt met name voor de persoonsgegevens, in het kader
van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, zoals dit bijvoorbeeld ook
voor de persoonsdossiers van 'foute Nederlanders' uit het Centraal Archief voor
de Bijzondere Rechtspleging (CABR) van kracht is.
Conclusie
In hoeverre kan er openbaarheid van informatie bestaan bij een geheime dienst?
Er zal altijd een spanning bestaan tussen openbaarheid en de noodzaak tot
geheimhouding. Omwille van de bescherming van de werkzaamheden van de
dienst zelf, de veiligheid van de Staat en de persoonlijke levenssfeer van de
betrokkenen zou het onmogelijk zijn om alles naar buiten te brengen. Dit gegeven
botst echter regelmatig met de belangen van controleerbaarheid en democratische
rechten.
Welke informatie afkomstig van de AIVD en haar voorgangers is nu toegankelijk
voor burgers en/of onderzoekers? De dienst geeft recentelijk aan meer trans
parantie en een pro-actievere houding na te streven en viel het laatste jaar zelfs op
door radiospotjes en werving op universiteiten, maar is aanmerkelijk geslotener
wanneer het de eigen archieven betreft. Op de website wordt aangegeven hoe men
een verzoek tot inzage in kan dienen en welke vragen niet in behandeling zullen
worden genomen. De burger of onderzoeker stuit echter al snel op de bijzondere
openbaarmakingsregeling van de WIVD 2002, waarin vooral voor persoons
gegevens nog meer restricties gelden dan de eveneens van toepassing zijnde
uitzonderingsgronden van de WOB. Zelfs over het al dan niet bestaan van docu
menten mag soms geen mededeling worden gedaan, wat een verzoek tot inzage
tot informatie berustend bij de AIVD aanmerkelijk lastiger maakt dan in het
algemeen bij overheidsinstanties het geval zal zijn.
De meest gebruikte weigeringsgrond door de verantwoordelijk Minister van BZK
is "veiligheid van de Staat"; en dit argument kan in principe voor alle informatie
afkomstig van een inlichtingen- en veiligheidsdienst gebruikt worden. Verschuilt
de dienst zich niet teveel achter dit begrip? En hoe is voor een burger of onder
zoeker, in geval van een WOB-verzoek, te controleren of een bepaalde context
actueel is?62 Hoe kunnen burgers op deze manier een inzage-, correctie of
beklagrecht uitoefenen?
Hoewel de AIVD-archieven deels zijn opgenomen in het Project Wegwerken
Achterstanden Archieven (PWAA) van de rijksoverheid is op de archiefbescheiden
van de AIVD en voorlopers zelf niet automatisch de overbrengingsregeling van de
Archiefwet van toepassing. Volgens de WIVD 2002 dienen alleen die archieven
PAULINE VAN DEN HEUVEL OPENBAARHEID VAN INFORMATIE BIJ DE NEDERLANDSE GEHEIME DIENSTEN
62 De BVD heeft later toegegeven dat communisten langer als gevaar werden gezien dan nodig.
In recenter jaren bleken anti-globalisten en milieu-activisten vaak verbaasd over het feit dat zij blijkbaar
geschaard werden onder 'gewelddadig politiek activisme'.
135
