Informatiewinning
De AIVD krijgt haar gegevens, op basis waarvan analyses en voorspellingen
gemaakt kunnen worden, vanuit verschillende kanalen. Er zijn de klassieke
methoden als het gebruik van open bronnen en publicaties, het afluisteren van
telefoons, het observeren van personen of groepen (persoonlijk of door middel
van camera's), door middel van 'surreptitious entry' (een eufemisme voor
inbraak), het gebruik maken van informanten, of infiltratie in groepen die een
potentieel gevaar voor het bestaan van de democratische rechtsorde worden
geacht. Daarnaast krijgt men informatie van buitenlandse inlichtingendiensten.
Tegenwoordig wordt er veel informatie van afstand, bijvoorbeeld via nieuwe
methodes als data-mining, binnengehaald. De verkregen informatie kan in twee
groepen worden ingedeeld: in signals intelligence (sigint), informatie uit tech
nische bronnen, en human intelligence (humint), afkomstig van menselijke
bronnen. Het zou een wijdverbreid misverstand zijn dat veiligheidsdiensten de
afgelopen jaren sterk zijn gaan leunen op 'sigint' ten koste van 'humint'. Beide
informatiekanalen zijn van groot belang en in hoge mate complementair aan
elkaar.12
Gezien het feit dat (potentiële) terrorismeverdachten zich snel over de wereld
verplaatsen, in netwerken van wisselende samenstelling opereren en veelal via
digitale weg communiceren zijn oude infiltratietechnieken veel moeilijker te
realiseren. Een in dit opzicht bruikbaarder en moderner techniek als data-mining,
het geautomatiseerd verzamelen van informatie, wordt bijvoorbeeld in de
Verenigde Staten al een tijd toegepast.
Openbaarheid: wettelijk kader
De wettelijke grond voor de (voorlopers van de) AIVD bestond aanvankelijk
slechts op basis van een geheim koninklijk besluit, dat pas in 1972 in de
Staatscourant werd gepubliceerd. In 1988 trad de eerste bijzondere Wet op de
inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIVD 1987) in werking. Vernieuwing van
deze wet (WIVD 2002) werd door de gebeurtenissen van 9/11 versneld tot
stand gebracht.13
De WIVD 2002 is tot stand gekomen naar aanleiding van het feit dat de oude
volgens de Raad van State niet voldeed aan de artikelen 8 en 13 van het Europees
Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele
vrijheden (EVRM).14 Zo vloeit uit het EVRM voort dat het werk van inlichtingen
en veiligheidsdiensten voorzienbaar en kenbaar moet zijn voor de burger. Daarom
zou de nieuwe wet meer duidelijkheid moeten geven over welke personen en
organisaties de AIVD informatie mag verzamelen. In de WIVD 2002 staan echter
wel keurig de bevoegdheden van de AIVD vermeld, maar geen duidelijke afbake
ning van de aandachtsgebieden en taakvelden. In de Memorie van Toelichting
OPENBAARHEID IN DE PRAKTIJK
12 Abels en Willemse, Veiligheidsdienst in verandering, p. 93.
13 Ibidem, p. 95 e.v.
14 ABRR 9 juni 1994, AB 1995/238.
15 Kamerstukken II 1997/98, 25 877, 3 p. 13.
16 Ondanks de voortschrijdende uitbreiding van bevoegdheden kent de AIVD beperkingen in de uitvoering
van haar taken en het verzamelen van gegevens. Zo mag de verwerking van persoonsgegevens in de eerste
plaats slechts betrekking hebben op die personen 'die aanleiding geven tot het ernstige vermoeden dat zij
een gevaar vormen voor de democratische rechtsorde, dan wel voor de veiligheid of voor andere gewichtige
belangen van de staat'. WIVD 2002, artikel 31 onder a
124
