(informatie die bij de AIVD berust) en informatie die onder 'afgesloten zaken'
valt (informatie uit overgebrachte archieven).
Geschiedenis van de AIVD
In de twintigste eeuw met eerst de bolsjewistische revolutie in Rusland, de
opkomst van het fascisme en nationaal-socialisme en daarna het internationale
en nationale communisme, was de zorg voor de binnenlandse veiligheid en het in
de gaten houden van onruststokers niet langer in handen van lokale politie te
houden. De Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) werd in 1949 opgericht. Haar
voorlopers waren de Centrale Veiligheidsdienst (CVD, 1946), het Bureau
Nationale Veiligheid (BNV, 1945) en de Centrale Inlichtingendienst (Cl, 1918).
Hiernaast bestond er tussen 1972 en 1994 een Inlichtingendienst Buitenland
(IDB).6 De Cl, overigens geheim voor publiek én parlement, hield zich vooral
bezig met de handhaving van rust en orde en van de Nederlandse neutraliteit; bij
de BVD lag het accent meer op het in bondgenootschappelijk verband handhaven
van de democratische rechtsorde en de veiligheid van de Staat.7 Tijdens de Koude
Oorlog zijn het internationale communisme en de Communistische Partij
Nederland (CPN) het voornaamste aandachtspunt geweest; aan het eind van de
jaren tachtig is de aandacht verlegd naar de bestrijding van corruptie en de geor
ganiseerde misdaad. Vanaf de jaren negentig, maar vooral na de aanslagen op de
Twin Towers in 2001 houdt men zich voornamelijk bezig met moslimextremisme.
Per 29 mei 2002 is de BVD overgegaan in de Algemene Inlichtingen- en
Veiligheidsdienst (AIVD). De AIVD heeft er de buitenlandse inlichtingentaak bij
gekregen en vormt zo een gecombineerde inlichtingen- en veiligheidsdienst.8
Tevens zijn met de inwerkingstelling van de nieuwe Wet op de inlichtingen- en
veiligheidsdiensten in 2002 de taken en bevoegdheden sterk uitgebreid. De
aanslagen van 9/11, de aanslagen op de metro in Madrid in 2004 en Londen in
2005 en de binnenlandse moorden op Pim Fortuijn in 2002 en Theo van Gogh in
2004 hebben geleid tot nieuwe taken op het gebied van terrorismebestrijding, een
sterke uitbreiding van veiligheidsonderzoeken in verband met de toename van het
aantal vertrouwensfuncties en de toevoeging van de inlichtingentaak buitenland.
Het aantal medewerkers is hierdoor in korte tijd enorm toegenomen. De Cl had
niet meer dan enkele tientallen medewerkers; kort na de val van de muur waren
er 538 mensen werkzaam bij de BVD; in 1996 waren het er 552; in 2001 bijna
700 en in 2009 zou de bezetting moeten zijn verdubbeld tot 1500 voltijdsbanen.9
De AIVD valt onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid van het Ministerie voor
Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK); hiernaast bestaat ook nog de
Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), onder het Ministerie van
Defensie.
OPENBAARHEID IN DE PRAKTIJK
6 Zie voor de geschiedenis van de IDB: B. de Graaff en C. Wiebes, Villa Maarheeze. (Den Haag 1998).
7 D. Engelen, Geschiedenis van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. (Den Haag 1995) p. 366.
8 Nederland heeft als één van de weinige landen een gecombineerde inlichtingen- en veiligheidsdienst;
één van de redenen voor de combinatie was de angst dat een aparte inlichtingentaak voor een klein land
niet levensvatbaar zou zijn. Zie: Abels en Willemse, Veiligheidsdienst in verandering, p. 93 e.v.
9 Abels en Willemse, Veiligheidsdienst in verandering, p. 96; Binnenlandse veiligheidsdienst Algemene
inlichtingen en veiligheidsdienst, Jaarverslag [over verschilende jaren]; www.aivd.nl/werken_bij_de_aivd.
10 Artikel 18-33 WIVD 2002.
11 Zie ook: Buro Jansen Janssen, 'Wijziging op de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten',
Observant 40 (15 maart 2006). http://www.burojansen.nl/nieuwsbrief_item.php?id=20#113
122
