Het hoeft geen betoog dat er een grote spanning bestaat tussen de vraag om
transparantie en controleerbaarheid van een inlichtingen- en veiligheidsdienst en
de mate van geheimhouding die nodig is voor het uitvoeren van de veiligheids
taken. De informatie die zich in de archieven bevindt kan behalve voor privé-
personen echter in hoge mate interessant zijn voor journalistiek of historisch
onderzoek. De vragen die voor dit artikel gesteld zijn, zijn de volgende: Hoe
verhoudt zich de openbaarheid van AIVD-informatie tot de openbaarheid van
overheidsinformatie in het algemeen? Is het voor een particulier en/of onderzoek
er mogelijk om toegang tot informatie of documenten te krijgen die bij de AIVD
berusten? Is de situatie anders als de archieven zijn overgebracht?
Hoewel 'openbaarheid' in feite een absoluut begrip is zijn er toch gradaties in aan
te brengen:
a) volledige openbaarheid: informatie is publiek gemaakt en voor iedereen
raadpleegbaar
b) gedeeltelijke openbaarheid: informatie is buiten de AIVD gebracht en gedeeld
of beschikbaargesteld aan diensten als politie, justitie, gemeente of andere
instellingen ten behoeve van bijvoorbeeld opsporing of gebruik in strafzaken4
c) selectieve openbaarheid: informatie is alleen ter beschikking gesteld van de
aanvrager, zoals in het geval van WOB-verzoeken.
d) 'onbedoelde openbaarheid' van AIVD-informatie: dit is bijvoorbeeld voor
gekomen door het bewust lekken van informatie naar de pers of een belang
hebbende, het te loslippig zijn op sociale netwerksites als Linkedln of door
het slordige achterlaten van diskettes en usb-sticks in dienstauto's. Als deze
informatie uiteindelijk in handen van de pers komt wordt over het algemeen
wel het feit van de verloren informatie uitgebreid belicht, maar de inhoud
van documenten niet aan het publiek prijsgegeven.
In dit artikel zullen gedeeltelijke en onbedoelde openbaarheid evenals de
spanningsvelden tussen privacyaantasting en nationale veiligheid verder buiten
beschouwing blijven.
De grote beperkingen van het onderzoek liggen zoals verwacht in alle geldende
openbaarheidsbeperkingen rond AIVD-informatie - de vrij strikte geheimhouding
omtrent de bronnen, de werkwijze en het actuele kennisniveau van de AIVD.
Het is niet bekend hoeveel en precies welke informatie zich bij de AIVD bevindt
en het is niet bekend hoeveel informatie daarvan naar buiten wordt gebracht.
Hoe meet je welke en hoeveel informatie er niet openbaar is? Echte toetsing is om
deze redenen onmogelijk.
Wel mogelijk is om in een beschrijvend onderzoek de wijzen van openbaarmaking
(uit eigen beweging en op verzoek) te schetsen en daarbij te kijken naar de
verschillen tussen de informatie die de AIVD blijkbaar als actueel ziet
PAULINE VAN DEN HEUVEL OPENBAARHEID VAN INFORMATIE BIJ DE NEDERLANDSE GEHEIME DIENSTEN
2005 nog veel juridische onduidelijkheden over dit instrument voor multidisciplinaire analyses van ver
schillende instanties aangeleverde gegevens. Zo achtte het College Bescherming Persoonsgegevens het
ontoelaatbaar dat medewerkers van de IND toegang konden krijgen tot alle relevante gegevensbestanden
van de deelnemende diensten aan de CT Infobox, terwijl zij op grond van de WIVD 2002 daartoe niet gere
chtigd zijn. Inmiddels zou, na wat aanpassingen, de Commissie van Toezicht hebben ingestemd met het
convenant en het niet strijdig achten met de WIVD 2002. Zie: Kamerstukken II 2004/05, 2329291, 01
(18 maart 2005) (Brief Remkes aan Tweede Kamer) en Kamerstukken II 2005/06, 29754, 29 (26 september
2005) en Brief CBP aan de vaste commissies voor BZK en voor Justitie z2005-0437 (29 september 2005)
op www.cbpweb.nl/downloads_uit/z2005-0437.pdf.
5 Zie hiervoor: A. Vedder, e.a., Van privacyparadijs tot controlestaat? Misdaad- en terreurbestrijding in
Nederland aan het begin van de 21ste eeuw. (Den Haag 2007).
121
