1 De beste versie
Het vinden van de meest geschikte versie(s) is een tijdrovend en duur karwei.
Zo is in drie Parijse archieven het beste bronmateriaal gevonden van vijf Franse
Ivens-films, die vervolgens in Londen zijn gedigitaliseerd. Uit Vancouver komt
een filmversie van Regen, waarvan de Nederlandse titels nodig zijn om een
nieuwe conservering te maken van de geluidsversie van Regen, waarvoor Lou
Lichtveld (beter bekend onder zijn pseudoniem Albert Helman) in 1932 de
muziek schreef. In een Russisch filmarchief in de Oeral zijn we op zoek naar de
beste geluidsversie van Komsomol (1932), maar of dat op tijd gaat lukken, is nog
de vraag. Uit Chili en Uruguay moet een onverkorte versie van ...a Valparaiso
(1963) komen. Uit de kasten van de Leidse filmmakers Busschots kwam na
maanden zoeken het originele materiaal van een filmportret van Jean Rouch
tevoorschijn dat hij in Katwijk heeft gefilmd met Joris Ivens en Henri Storck. In
het Rotterdams Gemeentearchief zijn zeven versies van Rotterdam Europoort
(1966) vergeleken, waarvan alleen de Duitse versie geschikt bleek. Op deze print
zitten vlekken, die alleen frame voor frame kunnen worden gecorrigeerd. Vier
seconden film met vlekken levert zo al snel 100 frames met correctiewerk op, wat
bijzonder kostbaar is. Digitale correctie kan wonderen verrichten, waar geen
oude techniek tegenop kan, maar het kost veel geld.
In de Ivens-collectie van het Filmmuseum in Overveen is uitgebreid onderzoek
gedaan naar de verschillende versies. In 1994 heeft daar een diepgaand conser-
verings-project plaatsgevonden van de nitraatcollectie van Ivens onder leiding
van Bert Hogenkamp en Sonja Snoek, waarvoor uit de hele wereld filmversies uit
filmarchieven werden aangereikt. Alleen al van het filmgedicht Regen, slechts 11-
12 minuten kort, zijn achtendertig prints en elf versies aanwezig. Zoals bij echte
regen geen regenbui gelijk is aan de andere verschillen de versies van Regen in
aard en duur. De Duitse musicoloog Johannes C.Gall vond onlangs in archieven
in New York, Berlijn en Wenen de originele schellak grammofoonplaten, waarop
de opnames hoorbaar zijn van Hanns Eisler's geluidsversie van Regen uit 1941.18
De ESJI bracht de specialisten bij elkaar om een nieuwe geluidsversie met de
authentieke synchronisatie digitaal samen te stellen, waarvoor Mark-Paul Meyer
(Filmmuseum) en Gall in Kopenhagen met speciale software aan de slag gaan.
De Amerikaanse hoogleraar geschiedenis Ephraim Smith vond tijdens de voorbe
reiding van zijn documentaire over Ivens' film Power and the Land (1940) in
Ohio twee tot nu toe onbekende korte documentaires van Ivens, waarvan digita
le versies worden gemaakt en ter beschikking gesteld. Niet alles lukt: een jaren
lange zoektocht naar de documentaire van Ivens over de schilderkunst van Mare
Chagall heeft slechts een paar onduidelijke rushes opgeleverd. Het materiaal van
Hoe Yu Kong de Bergen Verzette 1976) blijkt zo van kleur te zijn verschoten dat
het zonder een kostbare conservering ongeschikt is voor digitalisering. Het geld
voor zo'n conservering ontbreekt.
Om de kijker bewust te maken van de problemen waarvoor een onderzoeker
komt te staan, worden twee versies van Ivens' jeugdfilmpje De Wigwam opgeno
men: een langere versie met een hard contrast en veel beschadigingen en een
TOEGANG
Afbeelding 4.
Joris Ivens en Marceline
Loridan-Ivens, still uit
Het verhaal van de wind,
de scène op de maan, 1988.
CAPI Films Parijs].
Afbeelding 5. Joris Ivens filmt PHILIPS-RADIO, de eerste
geluidsfilm van Nederland, 1931. Europese Stichting Joris Ivens].
182
ANDRÉ STUFKENS ZONDER BLIKKEN OF DOZEN: JORIS IVENS DIGITAAL
18 Zie hiervoor het artikel van Johannes C. Gall, 'A Rediscovered Way to Describe Rain? On the Trace of a
Soundversion Unseen and Unheard for 57 Years', in Newsmagazine European Foundation Joris Ivens, nr. 10,
November 2004, 3-8.
183
