Ander voorbeeld: hedendaagse kijkers zullen elk vuiltje op het beeld als een
onzorgvuldigheid ervaren, gewend als zij zijn aan brandschone kopieën van
hedendaagse films op televisie en in de bioscoop. De DVD-box van de Franse
avant-gardefilmer Jean Vigo (1905-1934) uit 2002 bevat films, waarin nauwe
lijks iets is opgeschoond: kabels, krassen en vlekken zijn volop zichtbaar. Een
bewuste keuze? Of ontstaan uit gemakzucht of kostenoverwegingen? David
Shepard daarentegen verwijderde op de door hem geproduceerde DVD van
Robert Flaherty's klassieker Ncinook of the North (1922) de flikkering, ontstaan
door de Akely camera waarmee Flaherty de eskimofamilie filmde, alsmede een
rendierhaartje dat het beeld verstoorde. Daarnaast paste hij de onregelmatige
snelheid van de beelden aan. Shepard betoogt dat door de grotere toegankelijk
heid van oude filmschatten op DVD, door de democratisering, het bekijken van
archiefschatten niet meer het geheime ritueel van 'archief-Farizeërs' mag blijven,
die als het ware aan Bijbelexplicatie voor ingewijden doen.14 In zijn visie moeten
filmklassiekers op DVD voor een nieuwe kijkervaring zorgen, aantrekkelijk voor
nieuwe generaties, die opnieuw kunnen genieten van 'oudjes' die een face-lift
hebben ondergaan en rimpelvrij zijn gemaakt.
Verantwoorde presentatie
Voor zowel het ene als het andere standpunt valt veel te zeggen. Flet zou zelfs een
overweging kunnen zijn van beide uitgangspunten het resultaat te laten zien,
zodat het publiek zich bewust wordt van de keuzes. In de filologie en literatuur
kritiek, waaraan de term 'historisch-kritische editie' is ontleend, zijn de begrip
pen 'tekstkritische editie' en 'diplomatische editie' gangbaar: van een
Middelnederlandse tekst kan een 'tekstkritische uitgave' worden gepubliceerd,
bedoeld voor 21e-eeuwers die de tekst optimaal toegankelijk willen lezen, maar
nog wel in de oorspronkelijke Middelnederlandse taal (abbreviaturen worden
- al dan niet zichtbaar - opgelost, interpunctie wordt aangebracht, enz.), of/en
een 'diplomatische uitgave', bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek, waarbij
de oorspronkelijke tekst zoveel mogelijk wordt gerespecteerd, dus inclusief abbre
viaturen, interpunctie niet toegevoegd, e.d. Wat willen we laten zien: de bron
tekst of latere versies? Ook een latere versie kan op zich onderwerp van
onderzoek zijn.
Wat we echter ook verkiezen, de kijker heeft recht op een integere verantwoor
ding, zodat de ingrepen en keuzes duidelijk zijn. Dat geldt zowel voor literatuur
als film. Welke versie is geselecteerd als uitgangsmateriaal voor de DVD-box,
welke conservering is gebruikt en welke ingrepen hebben plaatsgevonden bij de
digitale correcties. Daarvan hoort een logboek bijgehouden te worden over de
ingrepen in beeld, kleur, licht, definitie, formaat, snelheid, montage, textuur,
tekst en titels.
Op de Ivens DVD-box zal de zwijgende versie van Regen worden opgenomen, die
gescand is van de in 1940 in het Museum of Modern Art in New York gemonteer
de versie. Deze filmprint is de langste versie die wij kennen en gebaseerd op de
meest authentieke versie uit Rusland (de oorspronkelijke Nederlandse versie uit
1929 is verloren gegaan). Op het filmmateriaal van deze MoMA-versie zijn
opmerkelijk veel witte en zwarte montagekruizen dwars over frames aangebracht,
TOEGANG
14 David Shepard, 'Silent Film in the Digital Age', in Martin Loiperdinger (ed.), zie noot 4, p. 23-28.
178
ANDRÉ STUFKENS ZONDER BLIKKEN OF DOZEN: JORIS IVENS DIGITAAL
Afbeelding t.
De digitale reconstructie van de verloren
geluidsversie van Regen uit 1941. Musicoloog
Johannes Carl Gall, conservator Mark-Paul
Meyer (Filmmuseum) en Bert Hogenkamp
(Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid)
bekijken een van de 38 prints van Regen op
3 5 mm, mei 2005. [foto: André Stufkens]
Afbeelding 2. Joris Ivens, still uit Regen, 1929. Europese Stichting Joris Ivens]
Afbeelding 3.
De familie Ivens stelt zich
voor aan het begin van
De Wigwam, 1912.
179
