linksboven naar rechtsonder lezen, staat de belangrijkste informatie op het com
puterscherm ook altijd in het linkerdeel van het scherm. Om die reden staat bij
de ontsluiting van fotocollecties het beeld links en de tekstuele beschrijving
rechts. Deze ervaring is zeker ook belangrijk voor de bouwers van zoekinterfaces
van multimediacollecties.
Zoekinterfaces voor omroep professionals
Al de hiervoor beschreven ervaringen en ontwikkelingen met betrekking tot het
zoekgedrag van gebruikers en de mogelijkheden van zoekmachines daarop aan te
passen, heeft uw auteur ook meegenomen in het onderzoek dat hij uitvoerde
voor het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en zijn belangrijkste klant,
de omroepen. Om de specificaties voor een zoekinterface van de nieuwe multi-
mediacatalogus iMMix bij Beeld en Geluid in kaart te brengen, werd de bestaan
de kennis opgeteld bij de resultaten van een breed opgezet gebruikersonderzoek
ter plekke. Tezamen werden ze aan de hand van het raamwerk van doelgroepen,
zoekmachinegebruik, indicatoren en zoekmodi (tabel 3) beschreven. De resulta
ten van het gebruikersonderzoek werden ook apart geanalyseerd, waaruit voor
de specifieke omroepklant van het audiovisuele archief drie type zoekers en even
zoveel zoekmodi konden worden gedestilleerd.
Zoekgedrag
De analyse van het zoekgedrag en de informatiebehoefte van de klanten van de
omroep brengt drie type zoekers aan het licht: snelle zoekers, inhoudelijke
zoekers en researchers.
De snelle zoekers zijn met name te vinden onder de redacteuren en verslaggevers
van de nieuwsbulletins, actualiteitenrubrieken en sportprogramma's. Wat hen
het meeste kenmerkt is hun gebrek aan tijd; ze werken in een continue productie
proces. Een ander karakteristiek is dat ze veelal in één specifiek deel van het
archief zoeken: in nieuws-, actualiteiten- en sportprogramma's. Ze zoeken naar
beelden en/of geluidsfragmenten die direct bij het nieuws passen. Ze zoeken ook
naar relatief actueel materiaal, dat doorgaans niet ouder is dan twee jaar. Door
tijdgebrek worden de resultaatlij sten direct afgeroomd (skimming). Met name
deze zoekers nemen genoegen met de eerste tien resultaten die door het systeem
worden getoond en ze maken daarbinnen hun selectie aan de hand van het crite
rium: goed is goed genoeg. Ze hebben ook geen tijd om alle gevonden materiaal
daadwerkelijk te zien; soms worden hooguit enkele fragmenten bekeken. Dit type
weet precies wat het zoekt en formuleert daarom behoorlijk precieze zoekvragen.
De nieuwsproducenten hebben natuurlijk ook voldoende kennis van de nieuws-
en actualiteitenbronnen waarin ze zoeken. Het gaat in veel gevallen om hun
eigen historische materiaal.
Inhoudelijke zoekers zitten vooral onder redacteuren en productieassistenten van
quizzen, lifestyle- en human interest rubrieken, en culturele of historische pro
gramma's. Ze hebben vaak meer tijd om rustig te zoeken én te kijken of luisteren
naar het (historische) materiaal dan de journalisten van de actualiteit, soms wel
enkele weken. De gezochte beelden of geluidsfragmenten zijn vooral bedoeld om
een onderwerp of een specifieke vraag - in het geval van de quiz - te illustreren.
Dit type klant heeft behoefte aan veel meer resultaten op zijn zoekvraag en loopt
ze ook allemaal even door (scanning). Hij wil veel opbrengst zien om redelijk
zeker te weten dat hij de juiste kan vinden. Vaak vertoont hij mining-gedrag: alles
over één onderwerp wordt uitgespit. Goedbeschouwd is zijn kennis over hetgeen
hij kan vinden niet zo groot. Wel weet hij wat hij zoekt, althans het is bekend in
welk onderdeel van het archief er moet worden gezocht. Ook is deze klant rede
lijk in staat te verwoorden wat hij zoekt. Hij blijkt echter niet zo handig te zijn in
het hanteren van de zoekmachine. Hij is zeker geen specialist daarin.
Het type researcher als derde categorie is alleen te vinden onder de selecte groep
van professionele beeldresearchers. Dat zijn specialisten op hun terrein die apart
worden ingehuurd om precies het geschikte beeld- en/of geluidsmateriaal voor
bijvoorbeeld documentaires boven water te krijgen. Daarin gaan ze soms letter
lijk ver; ze reizen naar allerlei verschillende archieven en spitten desnoods door
oude kaartenbakken op zoek naar nooit eerder vertoond materiaal. Ze hebben
ook relatief veel tijd voor hun werk. Ze willen en moeten dan ook alles zien. Als
het nodig is dan bekijken ze zelfs heel veel materiaal om dat ene passende stukje
beeld- of geluidsmateriaal te vinden. Ze zoeken zowel breed als diep. Daarbij
gaan ze vaak sterk associatief te werk en kiezen daarom nogal eens onverwachte
ingangen. Vaak wordt gezocht aan de hand van de eerder beschreven 'facetten';
er wordt gezocht naar materiaal uit een bepaalde periode (decennium), van een
bepaalde producent of zendgemachtigde, en van een bepaalde gebeurtenis uit een
bepaald land. De beeldresearcher heeft een grote kennis van het bronnenmateri
aal. Hij weet dan ook precies wat hij zoekt maar legt vaak een lange weg af om
tot een exacte formulering van zijn zoekvraag te komen.
Zoekmodi
Bij deze drie soorten professionele gebruikers van het audiovisuele materiaal uit
de archieven van Beeld en Geluid behoren natuurlijk verschillende manieren
waarop ze naar hun informatie in de multimediacatalogus zoeken. Precies
daarbij dient de zoekinterface aan te sluiten. Bij de beschreven snelle zoeker
hoort de zoekmodus locating, bij de inhoudelijke zoeker moet de zoekinterface
zijn ingesteld op selecting, en de researcher vraagt om de mogelijkheid van
browsing. Voor elk modus gelden steeds andere richtlijnen voor de inrichting van
zoekinterface, zoekmachine en resultaatweergave.
Voor de eerste zoekmanier, locating, geldt dat het voldoende is dat de zoekinter
face de mogelijkheden biedt van een relatief eenvoudige tekstinterface zoals
Google dat is. De gebruiker wordt dan met zijn zoekvraag direct naar de bronnen
geleid. Als belangrijkste indicator voor de zoekmachine geldt een hoge nieuw
heidsgraad. De dekkingsgraad is hieraan zelfs ondergeschikt. Precisie is vervol
gens belangrijker dan recall. Het gaat om een goede eerste resultatenpagina. Die
moet direct aan de behoeften van de snelle zoeker voldoen; hij kijkt namelijk niet
verder dan de eerste pagina. Omdat de snelle zoeker weinig tijd heeft, moet dus
de recall-inspanning laag zijn. In de resultaatweergave van het zoeksysteem moet
de behoefte aan skimming van dit type gebruiker ondersteund worden. Daartoe
moet zowel een tekstueel resultaat van zijn zoekactie te zien zijn als een keyframe
of desnoods en kenmerkende still. De tekst hoort daarbij links en het beeld
rechts in het scherm te komen; de tekst is immers het belangrijkst. Standaard
worden beknopte beschrijvingen van het materiaal getoond. Pas als de gebruiker
CATALOGUS
126
TIMO KOUWENHOVEN/ ZOEKEN NAVIGEREN
VINDEN
127
