eindproducten zijn anders, maar voor de inhoud kunnen de makers putten uit
dezelfde dynamische digitale pool van assets: losse audio- en videofiles, foto's,
titels, teksten, graphics en andere mediaobjecten. Veel eindproducten zijn daar
door feitelijk niets anders dan tijdelijke, wisselende representaties van dezelfde
content. Ook websites vormen in dat geval maar één van de mogelijke uitings
vormen waarin digitale componenten kunnen zijn samengebracht. Hetzelfde
materiaal kan ook weer opduiken in een televisie-uitzending, als commerciële
DVD in de winkel of als gepersonaliseerde toepassing op een mobiele telefoon.
Hierbij doemt vanzelf de vraag op wat van deze digitale materialen precies kan en
moet worden aangemerkt als cultureel erfgoed. Gaat het om de losse basiscom
ponenten, de zgn. company assets, of moet juist de bewerkte content worden
bewaard? Is het zaak de mediaobjecten zelf duurzaam te archiveren of dient de
archieftaak zich te focussen op de eindproducten en/of op de platforms waarop
deze worden verspreid? Moet het wellicht allemaal: objecten, verschijnings
vormen en kanalen? En in dat geval: hoe nog de vele dynamische onderlinge
verbanden en koppelingen te traceren en te documenteren?
Het moet immers duidelijk blijven dat een document werkelijk is wat het voor
geeft te zijn. Tot nu tot leidde deze authenticiteitseis in het audiovisuele domein
tot weinig problemen. De bouwstenen van ieder omroeparchief waren de
'discrete' radio- en televisiewerken: uitgezonden radio- en televisie programma's,
en, in mindere mate, de werkversies en het ruwe materiaal, alle vastgelegd op
dragers van verschillend (film, video en audio) formaat. Het digitale tijdperk
genereert meer en meer categorieën materialen die steeds minder als discrete
objecten zijn aan te merken. Van de afgemonteerde, uitgezonden programma's,
gecatalogiseerd en veilig weggeborgen in de archiefstellingen konden bron,
bewerkingen, inhoud en vindplaats zonder problemen worden vastgelegd. In het
geval van verschillende analoge en digitale versies van productiemateriaal, die
zich 'ergens' in het proces bevinden, wordt dit een stuk lastiger.
Migratieprocessen leveren digitale kopieën op van analoge dragers, vaak met
nieuwe metadata eraan gekoppeld. Digitale productiewijzen creëren digital borns,
waaronder vooral veel losse audio and video objecten. Webcontent is weer aparte
content, waarin 'eigen' elementen worden gecombineerd met delen of kopieën
van oud en nieuw materiaal.
Samengevat: in een volledig digitaal productienetwerk wordt het een probleem
om 'documentaire' greep te krijgen op het circulerende materiaal dat permanent
wordt gecombineerd, gereconstrueerd, samengevat of op een andere manier
gemanipuleerd. Alle uitingen kennen een geheel of gedeeltelijk identieke inhoud,
die voor de gelegenheid is bewerkt en ingebed in een eigen setting en wordt gepu
bliceerd via een of meerdere distributiekanalen. Hoe meer de verschillende con-
tentcategorieën met elkaar zijn vervlochten, hoe lastiger het zal worden de
authenticiteit van het materiaal nog te garanderen.
Een voorproefje: BBC's Creative Archive
David Bearman, een van de leidende figuren in het internationale discours
over digitale archivering, meent dat achter de wereld van de gedistribueerde data-
bases, de complexe software koppelingen, de hypermedia en de multigelaagde
informatiesystemen uiteindelijk toch weer de oude vertrouwde archivistische
principes opdoemen. Op een conceptueel en theoretisch niveau zal de archivaris
- ook in het digitale domein - feitelijk niets anders hoeven doen dan het uiteen
rafelen van complexe series documenten, zoals dat ook al in de 19de eeuw gebeur
de, aldus Bearman.9 Aan de ene kant stelt deze gedachte gerust. Aan de andere
kant is (nog) niet goed te overzien hoe haar te vertalen naar het rap voortschrij
dende versmeltingproces van media, systemen en publicatievormen zoals dat
overtuigend is ingezet in de audiovisuele productieomgeving.
Een voorbeeld van zo'n versmeltingsproces is het Creative Archive project van de
BBC, dat begin 2005 van start is gegaan. De mogelijke impact van het MAM-
denken op authenticiteits- en integriteitsbeginselen wordt hier goed zichtbaar.
Het Creative Archive, een digitale audiovisuele verzameling die beschikbaar
wordt gesteld op Internet, draait helemaal om het principe van digitale compo
nenten, waarvan steeds weer nieuwe manifestaties worden gemaakt. Het project
mengt media, bronnen en toepassingen, waarbij audiovisueel materiaal wordt
bewerkt en hergebruikt in een dynamisch recyclingproces. Greg Dyke, toen nog
BBC-directeur, lanceerde het project tijdens het Televisiefestival van Edinburgh
in 2003 en omschreef het als een tweede ontwikkelingsgolf in de digitale strate
gie van de BBC. Deze tweede fase laat een verschuiving zien in de focus van de
omroeporganisaties: weg van commerciële afwegingen, en gericht op het leveren
van publieke service. De BBC zelf ziet het initiatief als 'lichtend voorbeeld voor
gebruik en beschikbaarheid van content in een wereld van digitale lifestyles'.10
Ook Paul Gerhardt, een van de twee directeuren van het Creative Archive,
benadrukte tijdens zijn presentatie op de IBC in Amsterdam in september 2004
de pioniersrol van de BBC. Door het opzetten van een groot nationaal audiovisu
eel archief in het publieke domein zal het Creative Archive een nieuwe generatie
mediaconsumenten gaan voorzien van de content en de middelen om hun
creativiteit te uiten en hun kennis te delen, meent hij.11
Het concept is simpel, vertelt Paula le Dieu, de andere directeur, in een interview
in Digital-Lifestyles.12 BBC's Creative Archive levert de digitale bouwstenen
waarmee het publiek zijn derivative works kan maken. Grote groepen gebruikers
(hobbyisten, kunstenaars, docenten, av-professionals en studenten) kunnen op
basis van radio- en televisie fragmenten uit het BBC-archief hun eigen afgeleide
content fabriceren. Dit bewerkte materiaal kan als 'post-user generated' materi
aal worden geupload in het Creative Archive. Het archiefmateriaal is gratis te
downloaden (nb. Het Creative Archive werkt dus niet met streaming media,
waarbij materiaal alleen maar kan worden geviewd). Gebruikers zijn vrij om het
te bezitten en te gebruiken. Geld hoeft er niet aan het initiatief verdiend te
BEHOUD
88
ANNEMIEKE DE JONG HET AUDIOVISUELE DOMEIN ALS KRINGLOOPWINKEL
9 Reinventing Archives for Electronic Records, David Bearman and Margaret Hedstrom, geciteerd in
Terry Cook, 'What is past is Prologue', Stichting Archiefpublicaties Jaarboek 1999, 58-61
10 Edinburgh International TV festival speech Greg Dyke, 24 augustus 2003
http://digitalspy.co.uk/article/dsll 5 98 .html
11 BBC Creative Archive pioneers new approach to public access rights in digital age, 26 mei 2004
http://www.bbc.co.uk/print/pressoffice/stories/2004/05_may/26 creative_ar
12 Digital-Lifestyles, interview met Paula le Dieu, 26 mei 2004
http://digital-lifestyles.info/display_page.asp?section=cm&id=1263
89