Afbeelding 3. Website Smalfilmmuseum
Naast deze virtuele presentaties zijn delen van de collectie ook regelmatig in de
bioscoop te zien. Net als de conservering en ontsluiting werd ook de vertoning
steeds professioneler. De eerste voorstellingen van door amateurs gemaakte films
vonden vanaf 1986 plaats in de raadszaal van de gemeente Blaricum, waar
dan eerst het meubilair aan de kant geschoven moest worden. Later kon het
Smalfilmmuseum gebruik maken van het dorpshuis aldaar en vanaf 1995 van de
filmzaal van het toenmalige NAA-Omroepmuseum. Sinds twee jaar vertoont het
Smalfilmmuseum elke maand een programma op basis van de collectie in het
Filmtheater in Hilversum. Zo werden het afgelopen jaar programma's gemaakt
over de familiefilms van de familie Huygen (Kroniek van een familie, 11 januari
2004), vakantiefilms (Wegens vakantie geopend, 13 juni 2004) en de animatie
filmers Harry Schafer en Louis Smits (De meester en zijn leerling, 14 maart 2004).
Waren het aanvankelijk vooral amateurfilmers en hun familieleden die de
stoelen bezetten, inmiddels hebben ook niet-filmers met historische belangstel
ling, onderzoekers en studenten hun weg naar het Filmtheater gevonden.
Onderzoeken hergebruik
In overeenstemming met de gedragslijn voor museale beroepsethiek probeert het
Smalfilmmuseum naast de verwerving, het behoud en de presentatie ook het
wetenschappelijk onderzoek naar de collectie te stimuleren. Omdat het museum
hier zelf nauwelijks middelen voor heeft, wordt samengewerkt met studenten en
onderzoekers. Zo stelde de student Daniel Steinmeier een programma samen
over vrijetijdsbesteding (Doe dat maar in je eigen tijd!, 14 november 2004) en
studeerden inmiddels twee studenten van de Rijksuniversiteit Groningen en de
Universiteit Utrecht af op respectievelijk de geschiedenis van de Groninger
Smalfilmers en de amateurfilms van Dick Laan. In 2004 verscheen bovendien
het eerste promotieonderzoek naar de geschiedenis van de amateurfilm in
Nederland: Ritueel van huiselijk geluk, waarvoor auteur Susan Aasman van de
Rijksuniversiteit Groningen dankbaar gebruik maakte van de collectie van het
Smalfilmmuseum.13
Met onderzoeker Martina Roepke van de Universiteit van Amsterdam doet
Verheul onderzoek naar de geschiedenis van de huisbioscoop van de Heinrich-
Ernemann AG, waarvan de eerste resultaten werden gepresenteerd tijdens het
programma Honderd jaar Ernemann Heimkino (12 december 2004).14 Ernemann
bracht in 1903 het nieuwe 17,5 mm filmformaat voor amateurs op de markt en
bedacht een distributiesysteem voor zowel op 17,5 mm gemaakte amateurfilms
als professioneel gemaakte 35 mm films, die hij overzette op zijn eigen, smallere
formaat. Uit diverse catalogi konden mensen hun eigen films kiezen om deze
in de huiskamer te vertonen - in feite een soort vroege videotheek. Voor het
programma in het filmtheater maakten Roepke en Verheul een reconstructie van
deze prille huisbioscoop uit de jaren tien met 17,5 mm materiaal uit de collectie
van het Smalfilmmuseum.
Behalve door wetenschappers en studenten is de collectie zo'n tien jaar geleden
al ontdekt door professionele gebruikers, zoals programmamakers en documen
taire filmers. Het smalfilmmateriaal is regelmatig te zien in het televisieprogram
ma's als Andere Tijden en VPRO's Zomergasten, maar ook in documentaires of
actualiteitenrubrieken. Er heeft zich zelfs al eens een schrijver bij het
Smalfilmmuseum gemeld die historisch amateur-materiaal wilde bekijken om
inspiratie op te doen voor een nieuwe roman.
De aandacht van musea, programmamakers en onderzoekers voor historisch
amateurfilmmateriaal heeft bijgedragen aan de waardering voor amateurfilm als
nationaal cultureel erfgoed. Om de (wetenschappelijke) belangstelling voor dit
INLEIDING
Filmarchief Smalfilmmu&eum
4>»tM
jfc*»1 _3 y-' 1 4 KJ 3 -' c W.1— .- tbé» f >»rf "r n
48
JULIA NOORDEGRAAF EEN SMALFILMCOLLECTIE VAN NATIONAAL BELANG
Afbeelding 4.
Still uit familiefilm op
17,5mm Ernemann film
circa 1905
[bron: Smalfilmmuseum].
13 Aasman, Ritueel van huiselijk geluk, 2004.
14 Zie Martina Roepke, 'Eerste resultaten van het Ernemann onderzoek'. Nieuwsbrief Smalfilmmuseum
(2004), nummer 4: 8-9 en http://web.inter.nl.net/users/ernemann/.
49