De huisvestingsproblematiek van de twee nationale audiovisuele archieven bleef
ook na de eeuwwisseling een grote rol spelen. Het NAA - vanaf 2002 Nederlands
Instituut voor Beeld en Geluid geheten - bracht tussen 1997 en 2003 het aantal
over de Randstad verspreide locaties sterk terug, in afwachting van de opening
van zijn imposante nieuwbouw op het Hilversumse Mediapark in 2006 (zie
artikel van Pi eter van der Heijden). Onder een nieuwe directie ging ook het
Filmmuseum op zoek naar een ander onderkomen. Over enige jaren hoopt het
aan het IJ in Amsterdam-Noord, pal naast de bekende Shell-toren, een nieuw
ontworpen pand te betrekken. Of dit zal geschieden als onafhankelijk instelling
of als onderdeel van het nationaal filminstituut, waarvoor de Raad van Cultuur
zich in juli 2005 sterk maakte (en aldus de van rijkswege zo gewenste concentra
tie opnieuw op de agenda zette), zal de toekomst uitwijzen.13
Regionaal
Ook de regionale en lokale audiovisuele archieven zagen zich voor het probleem
gesteld om financiële middelen te vinden voor het wegwerken van hun conserve-
ringsachterstanden. Omdat het materiaal dat zij acquireerden niet per definitie
van nationaal belang was, konden zij moeilijk bij de rijksoverheid aankloppen,
terwijl de provinciale of plaatselijke overheden filmconservering niet tot hun
taak rekenden. De Mondriaan Stichting, die in 1994 was opgericht om onder
meer 'de belangstelling voor en vraag naar cultureel erfgoed te vergroten',
bleek echter bereid om een helpende hand te bieden, mits de betrokken instellin
gen bereid waren tot structurele samenwerking en standaardisering van hun
methodieken.14 Een project rond het werk van de 'dorpsfilmer' J.W. Adolfs, die
tussen 1948 en 1970 zo'n 1500 8mm films opnam in plaatsen met een inwoner
tal tussen de 700 en 10.000, leende zich goed voor de door de Mondriaan
Stichting gevraagde uniforme aanpak. Vrijwel alle betrokken instellingen hadden
immers wel een of meer films van deze cineast in hun collecties.15 Het Nationaal
Overleg van Regionale Audiovisuele Archieven (NORAA), dat in 1995 was
opgericht en waarbij alle regionale av-archieven alsmede enkele grotere gemeen
tearchieven waren aangesloten, fungeerde als gesprekspartner met de Mondriaan
Stichting. Later volgde een nieuwe subsidieronde, waarbij de Mondriaan
Stichting aan afzonderlijke regionale en lokale av-archieven conserveringsgelden
verleende. Overigens kon ook het Smalfilmmuseum (zie het artikel van Julia
Noordegraaf) op financiële steun van de Mondriaan Stichting rekenen.
Terwijl de toekenning van subsidies door de Mondriaan Stichting als voltooiing
van het proces van emancipatie kan worden gezien, zetten de leden van het
NORAA ook steeds consequenter in op professionalisering. Dat valt overigens
nog niet altijd mee: in de regel tellen de regionale en plaatselijke av-archieven
niet meer dan een of twee (vaak part-time) bezoldigde medewerkers. Maar zoals
bij de meeste instellingen werd ook hier het kernbegrip toegankelijkheid.
16
Naast incidentele vertoningen (bijvoorbeeld op filmfestivals) en het in omloop
brengen van koopvideo's en -dvd's, werd samenwerking met regionale of plaatse
lijke televisiezenders steeds belangrijker. Uitzendingen met regionaal of plaatse
lijk historisch archiefmateriaal trokken de aandacht van een groot publiek, met
als gevolg dat particulieren veel sneller de weg naar het av-archief wisten te
vinden. Bovendien was het op deze manier mogelijk om de hoge kosten die
verbonden waren aan het scannen van films grotendeels of in hun geheel voor
rekening van de televisiezender in kwestie te laten komen.
De regionale av-archieven zijn meestal aan een grotere instelling (museum,
regionaal historisch centrum, gemeentearchief, filmcircuit enz.) verbonden, die
huisvesting en logistieke ondersteuning biedt. Naast het NORAA fungeert de
sectie Audiovisuele Archivering van de DIVA, de koepelorganisatie voor docu
mentaire informatievoorziening en het archiefwezen, als een belangrijk forum
voor overleg.16 Opvallend is echter de absentie van de lokale en regionale av-
archieven bij Europese samenwerkingsprojecten, een andere belangrijke bron
voor het vergroten van de toegankelijkheid van de collecties. Een uitzondering is
het Brabants Film Archief dat bij het operationeel maken van een filmdatabank
op Internet (compleet met bewegende beelden) kon profiteren van de deelname
van de Katholieke Universiteit Brabant (nu: Universiteit van Brabant) aan het
Europese project Elise. Het filmarchief valt namelijk onder de Brabant-Collectie
van deze universiteit - en heet om die reden sinds enige tijd dan ook afdeling
Beeld en Geluid van de Brabant-Collectie. Deze afdeling is ook als 'associate
partner' betrokken bij het in 2004 gestarte Europese project TAPE (Training for
Audiovisual Preservation in Europe).17
Digitalisering
De 'hete selectie-aardappel', die Piet van Wijk in 2000 nog tot de kern van zijn
betoog in het TMG maakte, blijkt inmiddels sterk te zijn afgekoeld. Dat heeft
vooral te maken met het feit dat de afgelopen jaren de aandacht in de audiovisu
ele archivering in rap tempo is verschoven van selectie (en dus bewaren) naar
toegankelijkheid. Deze 'paradigmawisseling' is een internationaal verschijnsel,
maar in Nederland is zij mede gestimuleerd door het overheidsbeleid. Al in 1996
signaleerde de Raad voor Cultuur in zijn advies Cultuurnota 1997-2000 een
algemene functieverschuiving van bibliotheken en archieven van bewaarplaats
naar informatiecentrum. Zowel de groei van het informatie-aanbod als de ont
wikkelingen op het gebied van de informatietechnologie waren hier debet aan,
zo stelt de Raad vast en de staatssecretaris van OCW volgde hem daarin.18 Niet
alleen werd bijvoorbeeld Beeld en Geluid in staat gesteld om via een nieuw
gebouw een groot publieksbereik te realiseren, er kwamen ook fondsen die de
eerste stappen op weg naar een nieuwe digitale infrastructuur mogelijk
maakten.
17
INLEIDING
13 Spiegel van de cultuur: aanvullend advies Cultuurnota 2005-2008, deel 16: Ondersteunende instellingen,
Den Haag (Raad voor Cultuur), 2005, in: http://www.cultuur.nl/files/pdf/advies/Deel_16.pdf, 212-235
(gezien d.d. 4 januari 2006).
14 http://www.mondriaanfoundation.nl/nl/index.asp (gezien d.d. 9 februari 2006).
15 http://www.geschiedenisbeeldgeluid.nl/conferenties_nederlandinbeeld_eddyappels.html
(gezien d.d. 9 februari 2006).
MIEKE LAUWERS EN BERT HOGENKAMP VAN EMANCIPATIE TOT PROFESSIONALISERING
DE ONTWIKKELINGEN IN DE AUDIOVISUELE ARCHIVERING SINDS 1997
16 http://www.divakoepel.nl/ (gezien d.d. 9 februari 2006).
17 http://www.tape-online.net/partners.html (gezien d.d. 9 februari 2006).
18 Een cultuur van verandering: advies Cultuurnota 1997-2000, Den Haag (Raad voor Cultuur), 1996, en
Pantser of Ruggegraat, Den Haag (SDU), 1995.
