gegevens op te zoeken over een bepaalde film, filmvoorstelling, filmkeuring,
bioscoop, bioscoopdirecteur, explicateur, theaterbedrijf enz. Je kunt bijvoorbeeld
antwoord krijgen op de vraag welke films waar en wanneer vroeger te zien zijn
geweest. Tegelijkertijd zijn alle gegevens beschikbaar als een complex geheel. Je
kunt ze gebruiken voor een statistische analyse, voor een onderzoek naar de groei
en expansie van de lokale en nationale filmcultuur of voor een studie van sociale
netwerken in bioscoopketens en vertoningscircuits.
De opzet van CCC is opvallend eenvoudig. In de eerste plaats worden de namen
van bioscopen, bedrijven, films en relevante personen systematisch verzameld.
Deze vier spelen een grote rol bij de totstandkoming van een filmvoorstelling.16
Er ontstaan hieruit vier lijsten met unieke namen. Dit is het corpus dat onder
zocht gaat worden. Het corpus beschrijft wie betrokken was bij het filmaanbod,
welke films hiervoor beschikbaar waren en waar de voorstellingen plaatsvonden.
De lijst met filmtitels bestaat al grotendeels dankzij IMDb, maar deze films zijn
lang niet allemaal in Nederland uitgebracht. Daarom bevat CCC een inventaris
van de filmkeuring waarin alle sinds 1928 in Nederland vertoonde films zijn
opgenomen.17 De drie andere lijsten zijn een unieke specialiteit van CCC. In de
tweede plaats inventariseert CCC de relaties tussen de genoemde bioscopen,
bedrijven en personen. Dit corpus beschrijft de infrastructuur van de filmcul
tuur. Het laat zien wie in welke bioscoop werkte en welke bedrijven met elkaar
waren verbonden. Al deze relaties vormen tezamen een groot netwerk dat we
kunnen analyseren. In de derde plaats verzamelt CCC de relaties tussen films en
bioscopen. Dit corpus beschrijft het filmaanbod van een aantal bioscopen in de
loop van een bepaalde periode. Op basis hiervan kunnen we de filmprogram
mering in steden vergelijken, de distributiepatronen in het land analyseren en de
populariteit van films onderzoeken.
De kern van CCC bestaat dus uit niet meer dan vier namenlijsten en hun
onderlinge verbindingen. Eenvoudiger kan het haast niet. CCC bevat geen enkele
digitale bron of afbeelding, maar alleen de meest elementaire gegevens en meta
data.18 Het levert niettemin een enorme rijkdom aan informatie op over een
belangrijk deel van de filmcultuur. Met deze vier kerngegevens kan CCC een
grote complexiteit beschrijven. Ze stellen je in staat netwerken en patronen in de
filmcultuur te analyseren en de culturele infrastructuur in haar dynamiek te
onderzoeken. CCC onthult het DNA van een filmcultuur.
Het blijkt niet moeilijk om dit DNA te koppelen aan informatie uit heel andere
gebieden van de wetenschap. CCC heeft bijvoorbeeld de adressen van alle
bioscopen in Nederland voorzien van een geografische plaatsbepaling, de
XY-coördinaten. Deze coördinaten vormen de sleutel tot geografische informa
tiesystemen (GIS). Ze openen de deur naar enorme databestanden voor sociaal-
geografisch en demografisch onderzoek. CCC kan hun gegevens en analyses
koppelen aan eigen gegevens over de filmcultuur ter plaatse. Het is bijvoorbeeld
mogelijk om de geschiedenis van een bioscoop in verband te brengen met de ver
anderende samenstelling van de bevolking in de omgeving. Je kunt ook de
geografische verspreiding van het bioscoopbedrijf in Nederland in de loop van de
tijd visualiseren. Je kunt laten zien welke route een reizende bioscoop voor de
Eerste Wereldoorlog heeft gevolgd. Of je maakt de ligging van een bioscoop zicht
baar via een link naar een digitale plattegrond, die met dezelfde coördinaten ont
sloten is.19 Er komt geen audiovisueel archief aan te pas, terwijl de actieradius
van de historicus veel groter wordt.
CCC vult een grote leemte aan historische informatie over de filmcultuur. Het
instrument kan een bijdrage leveren aan lopend en toekomstig onderzoek op het
gebied van de filmgeschiedenis. Het wordt misschien een standaard voor kern
gegevens. Het project plaatst Nederland bovendien in een unieke positie ten
opzichte van het internationale onderzoek omdat dit soort gegevens over film
vertoning en -distributie in het verleden nog niet digitaal voorhanden is in
andere landen. Wanneer deze buitenlandse gegevens in de toekomst beschikbaar
komen, zal een nieuw veld van internationaal vergelijkend onderzoek ontstaan.
CCC is bij uitstek geschikt om daarin een rol te spelen
Kennis delen
Het voorbeeld van CCC laat zien dat historisch onderzoek een interessante bij
drage kan leveren aan de cohesie van archieven en musea. Dankzij het toevoegen
van contextinformatie worden de verzamelde films, foto's, affiches en andere
audiovisuele bronnen uit hun isolement verlost. Contextgegevens leggen niet
alleen nieuwe verbanden tussen uiteenlopende objecten in een archief - contex
tuele relaties waarvan we soms het bestaan niet kenden. Ze kunnen ook nieuwe
verbindingen laten ontstaan tussen artefacten in heel verschillende archieven.
Het CCC-systeem overbrugt hiermee de kloof tussen erfgoedinstellingen. Het
brengt ze niet even bij elkaar voor de gelegenheid, maar ontwikkelt een relatio
neel netwerk van meer blijvende aard.
Kennis delen is van levensbelang voor de geschiedwetenschap. De nieuwe kennis
infrastructuur die door digitalisering ontstaat, is hier nog onvoldoende voor
ingericht. Dat ligt enerzijds aan de historici, die niet doorhebben dat hun disci
pline in het geding is. Anderzijds hebben erfgoedinstellingen - de audiovisuele
archieven niet in de laatste plaats - andere belangen gekregen. De enorme aan
dacht voor het digitaliseren van beelden, geluiden en teksten is begrijpelijk, maar
het is ten koste gegaan van investeringen in contextinformatie. Na de archivaris
is het nu de beurt aan de hoofdconservator om zijn kennis en ervaring toeganke
lijk te maken in digitale vorm. De komst van de digitale conservator betekent een
ander niveau van werken en denken. De collectie krijgt haar context terug en
kennis delen komt weer voorop te staan. De geschiedwetenschap heeft daar baat
bij en ze kan dit proces stimuleren. Historisch onderzoek zou een van de drijven
de krachten achter nieuwe vormen van cohesie en integratie in de wereld van
audiovisuele archieven kunnen worden.
CONTEXT
16 In plaats van bioscopen kunnen soms adressen en locaties volstaan. Behalve bedrijven zijn er ook
organisaties en instellingen die als rechtspersoon kunnen gelden.
17 Buitenlandse films werden vroeger met een Nederlandse titel uitgebracht. Dat levert een identificatie
probleem op, want de vertaling lijkt vaak in niets op het origineel. Het archief van de filmkeuring brengt
uitkomst. De filmkeuring registreerde in principe de oorspronkelijke filmtitel naast de vertaalde titel.
Deze vertaalsleutel is cruciaal voor het onderzoek naar de vertoningsgeschiedenis. Het was een
belangrijke reden om de filmkeuring op te nemen in het CCC-project.
196
KAREL DIBBETS OP ZOEK NAAR EEN DIGITALE CONSERVATOR
18 CCC maakt, indien mogelijk, een link naar een digitale bron als die elders op de server van een archief
staat. Archieven en musea zijn goed in het aanbieden van digitale plaatjes uit hun collectie.
19 Het project De Woonomgeving, dat onder leiding van de archiefkoepel DIVA wordt uitgevoerd, was in 2004
al ver gevorderd met het digitaliseren van kadastrale kaarten. Nijmegen heeft als proefproject een histori
sche atlas van de gemeente toegankelijk gemaakt op internet.
197