etatistische visie die de huidige bewaardoelstelling van de Nederlandse archivis- tiek en archiefwereld legitimeert. De pragmatische contacten met historici kunnen dit niet wegpoetsen, waarbij ik nog aanteken dat ook andere weten schappers plus de omvangrijke sector van de actuele historisch cultuur net zo goed een inbreng en het op hen gerichte ondersteunend onderzoek verdienen. Terugkerend naar het snel groeiend belang van de historische cultuur vraag ik mij af of dit geen extra eisen stelt aan een bewaring van archieven die de samen leving 'weerspiegelt'. Is het maatschappijgericht paradigma wel adequaat genoeg? Het valt mij op dat zelfs in de moderne maatschappijgerichte archivistische opvattingen van Booms en Cook de maatschappelijke oriëntatie nogal abstract blijft. Ik zou ervoor willen pleiten dat met name het perspectief van het individu veel uitdrukkelijker en principiëler verdisconteerd wordt. In de geschiedwetenschap neemt de belangstelling voor het historische individu en de individuele levens loop toe, zowel in de sociale geschiedenis als in de cultuurgeschiedenis. Ook in de politieke geschiedenis en in de geschiedenis van de letterkunde is de biografie nog altijd een heel belangrijk genre. Maar misschien is nog wel belangrijker wat hiervoor reeds is opgemerkt over de historische cultuur in de samenleving. Het gebruik van archieven heeft in toenemende mate te maken met de individuele identiteit van de Nederlandse burgers en hun persoonlijk engagement met het verleden. Het grote voorbeeld is uiteraard de groep van de genealogen en familie onderzoekers. Een bewaringsfilosofie die geen rekening houdt met de het indivi dualiseringsproces in de samenleving en de wetenschap lijkt me inhoudelijk en politiek niet verdedigbaar. Een etatistische bewaringsfilosofie zal uiteraard totaal falen in dit opzicht, maar ook een te abstracte maatschappelijke bewaringsvisie zal tekort komen. Dit betekent volgens mij dat met des te meer zorg gegevens over personen bewaard moet worden. En hier doet zich het interessante verschijnsel voor dat nu het persoonlijk niveau steeds belangrijker wordt geacht, de bewaring ervan extra moeilijkheden oplevert. De Wet Bescherming Persoonsgegevens van september 2001 verbiedt de verwer king van allerlei gegevens van levende personen. Dat bemoeilijkt al veel. Daarnaast vernietigen beheerders van dossiers van patiënten, cliënten, beboete personen, belastingplichtigen, rechtbankprocessen hun materiaal vrij makkelijk op grote schaal, soms op grond van specifieke wetgeving. Ik verwacht dat deze problematiek nu weer snel op de agenda gaat komen. Waarschijnlijk zal vanuit de wetenschappelijke wereld opnieuw de steekproef worden beklemtoond. Vanuit de wereld van de actuele historisch cultuur zouden andere desiderata naar voren gebracht kunnen worden, bijvoorbeeld bewaring van persoondossiers die opvallend rijk aan informatie zijn. Ook hiervoor zal ondersteunend onderzoek nodig zijn. Wellicht kan dit gebeuren in samenspraak met cultuur-historische organisaties. Consequenties voor het ondersteunend onderzoek Terugkerend naar de uitvoering van de selectie wil ik tenslotte de vraag stellen naar het ondersteunend onderzoek dat nodig is om verantwoorde selecties te maken. Ik ga daarbij uit van een maatschappelijk-culturele visie op het bewaren van archieven, niet een etatistische. Mijn stelling is dat het zoeken naar de maat schappelijk-culturele waarde van archieven begint met het idee van de 'weerspie- geling' van de samenleving en het zoeken naar key creators van informatie, waarop een 'documentation strategy' kan worden gebouwd. Naar mijn oordeel kan dit zoeken worden opgesplitst in drie elementen23: 1. zoeken naar sporen bij de overheid en elders in de samenleving die gebeurte nissen en ontwikkelingen met een grote symbolisch-emotionele waarde weer spiegelen. Hier kan men denken aan zowel (macro) overheidshandelingen als (micro) documenten die sterk gericht zijn op heftige en fundamentele gebeurtenissen. Ik denk hierbij ook aan de stukken 'betreffende bijzondere tijdsomstandigheden of gebeurtenissen, betreffende beeldbepalende objecten en betreffende bijzondere personen', zoals omschreven in de concept-selectie lijstvan de gemeenten. 2. zoeken naar rijke, samenvattende beschrijvingen die informeren over de spanningen, vraagstukken en ontwikkelingen in de samenleving. Hier kan verwezen worden naar de 'samenvattende documenten (jaarverslagen, over zichten en statistieken)' uit de gemeentelijke concept-selectielijst. De vraag is hier: waar zitten de handelingen bij de overheid en elders met sterke beschrijvingen en samenvattingen van informatie over de samenleving? 3. zoeken naar sporen over de hoogst concrete manier waarop individuen zich voordoen. Bij de overheid vinden we hoe de overheid met burgers omgaat en burgers met de overheid, zodat we ook achteraf er kritisch-analytisch onder zoek mee kunnen doen en ook de levens van personen en maatschappelijk opvallende of interessante groepen personen kunnen leren kennen. De vraag is hier: waar zitten de (handelingen bij de overheid en elders met de) meest gedetailleerde dossiers? Dit inhoudelijk perspectief ontbreekt in de gemeente lijke concept-selectielijst, hoewel er wel ruimte wordt geboden voor 'steek proeven'. Welk huisonderzoek is hiervoor nodig? Ik doe een poging. 1. Het is duidelijk dat voor zowel de overheid als voor complexe maatschap pelijke organisaties - zoals grote bedrijven, ziekenhuizen, enzovoort - RIO-, HMA-, en AA-achtige onderzoekingen van onmisbaar nut zijn om deze drie desiderata op te lossen. Zij geven immers een uitstekende technische entree in de structuur van het materiaal en zij geven meteen aan in welk kader de informatie is verzameld of ontstaan. Dit is des te belangrijker omdat vaak een één-op-één relatie tussen informatie en een specifiek overheidsorgaan niet bestaat: er is niet zelden een 'multirelationele' context. Deze institutionele benadering levert kostbare inzichten op rond de vraag hoe en waarom infor matie en informatiedragers ontstaan Zoals eerder opgemerkt lijkt het voorts van groot belang aan dit institutioneel onderzoek het nodige 'informatie- onderzoek' toe te voegen, waarin typering van de aard en structuur van de informatie plaatsvindt zoals die zich concreet voordoet in allerlei werkproces sen van de overheid.24 2. Om de symbolische en emotionele waarde vast te stellen van archiefmateri aal is een instrument noodzakelijk waarin historisch is nagegaan welke de belangrijke politieke strijdpunten, natuurrampen, schokkende economische en sociale gebeurtenissen, culturele hoogtepunten en omstreden of opval- WAARDERINGSTHEORIE EN ONTWIKKELING VAN WAARDERINGSMETHODEN EN -STRATEGIEËN 98 PAUL M.M. KLEP VERSCHUIVENDE VISIES EN PRAKTIJKEN. ARCHIEVEN BEWAREN VOOR ONDERZOEK EN CULTUUR 23 Zie ook: P.M.M. Klep, Archieven bewaren: cultureel investeren in de toekomst, paragraaf 2.3 Culturele waarderingselementen. 24 P.M.M. Klep, 'Informatie-analyse van archiefbestanden', 23: figuur 2. 99

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2004 | | pagina 51