Een bouwsteen voor de toren van Babel Over definities voor waardering, selectie en verwijdering Ik geef wenken, geen regels. Multatuli1 Inleiding over termen, begrippen, woorden en hun betekenis De betekenis die aan termen, begrippen en woorden wordt gehecht, is afhanke lijk van de context waarbinnen deze worden gebruikt. Binnen verschillende disciplines en vakgebieden zijn definities in omloop van de vaktermen, kern begrippen en specifieke woorden. Indien daarover enige mate van overeenstem ming is bereikt en indien deze definities zijn gepubliceerd, is er sprake van een terminologie. Taal is echter dynamisch. Betekenisverandering is een proces zonder einde, hetgeen wordt geïllustreerd door de tijd heen aangepaste en geactualiseerde encyclopedieën, woordenboeken en terminologieën. De redenen daarvoor zijn verschillend van aard. Een rol speelt bijvoorbeeld het in overeenstemming brengen van de betekenis van termen, begrippen en woorden aan de 'stand der dingen' of de stand van weten(schap). Ook verandering van inzicht binnen de discipline, het vakgebied of maatschappelijke ontwikkelingen is een drijfveer. Deze overwegingen leiden tot mijn poging om de termen, begrip pen, woorden 'waardering', 'selectie' en 'verwijdering' van archiefstukken zo te interpreteren en te beschrijven, dat zij wellicht beter aansluiten bij de (paradig matische) veranderingen en de technische en methodologische ontwikkelingen binnen de archivistiek.2 Een proeve van begripsgeschiedenis.3 De in deze bijdrage voorgestelde betekenis aan de termen, begrippen, woorden waardering, selectie en verwijdering zal, als het goed is, echter geen lang leven beschoren zijn. Taal is immers dynamisch, taalontwikkeling een dynamisch proces. Dit geldt ook voor de vaktaal. 'Van tijd tot tijd', zo staat in de inleiding van het Lexicon van Nederlandse Archieftermen uit 1983, 'zal een bijstelling, een herziening van die definities noodzakelijk zijn', een en ander 'afhankelijk van het tempo waarin het vakgebied zich ontwikkelt'.4 Aanpassing is nodig, ondanks dat 56 recentelijk een Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen5 is verschenen waarin, na een periode van discussie over de juiste definitie, min of meer over eenstemming is bereikt over betekenissen. Een 'juiste definitie' bestaat niet, een op een bepaald moment 'meest bruikbare definitie' wel. Over waarderen, selecteren en verwijderen Waardering, selectie en verwijdering zijn termen die in nagenoeg iedere disci pline of vakgebied voorkomen. Elet object van waardering etc. is in elk van die disciplines of vakgebied een andere. De toegepaste criteria zijn nooit dezelfde. De wijze waarop wordt gewaardeerd, geselecteerd en verwijderd is niet overal en niet altijd gelijk. De herkomst en betekenis van de woorden waardering, selectie en verwijdering Op grond van de geschetste etymologische ontwikkeling, formuleer ik de respectievelijke betekenis van de termen waardering, selectie en verwijdering als 'het bepalen van de waarde', 'het maken van keuzes' en 'het daadwerkelijk schei den'. Binnen de context van archivistische concepten, archivistische taken en werkzaamheden en archieffuncties, is tot op zekere hoogte een procesvolgorde zichtbaar. Ze kunnen respectievelijk worden geïnterpreteerd als: 'het maken van keuzes en het bepalen van een waarde van een object (waardering), het toeken- 57 HANS WAALWIJK 1 Multatuli, Ideeën, Idee 46 [1882]. 2 Ik spreek hier van termen, begrippen, woorden omdat ik geen keuze kan maken. Zelfs woordenboeken geven hier nauwelijks uitkomst. In de grote Van Dale bijvoorbeeld wordt 'term' omschreven als 'een bena ming', 'begrip' als 'bevatting' of 'een denkbeeld' en 'woord' als 'een bepaald taaldeel dat vaak op dezelfde wijze voorkomt en door betekenis en vorm een zekere zelfstandigheid bezit.' G. Geerts, H. Heestermans, Van Dale. Groot woordenboek der Nederlandse taal. (Utrecht Antwerpen, 1984), de betreffende lemma's. 3 Begripsgeschiedenis wordt gezien als een historische subdiscipline, gekarakteriseerd als enerzijds de ge schiedenis van de betekenisverschuivingen die termen en begrippen ondergaan in relatie tot andere termen en begrippen in een gegeven tijd en in een geven ruimte - de Duitse 'school' van de Begriffsgeschichte - HANS WAALWIJK EEN BOUWSTEEN VOOR DE TOREN VAN BABEL Waarderen Het woord waarderen is in het Middelnederlands en het Modern nederlands een afleiding waarde ['waard', oorspronkelijk aarde gecombineerd met -eren [in de betekenis 'sparen, welwillend zijn']. Ook Fries wirde'arje maar Oudfries Wértheria 'taxeren' dat in het Middelnederlands warderen, Middelhoogduits wérdern, wirdern (Nieuwhoogduits Wüddern), Oudsaksisch Wérthirion in de betekenis van 'schatten'.6 Selectie Het woord selectie komt van het Latijnse selectionem, 4e naamval van selectio [keuze], van seligre (verleden deelwoord seleetum[uitkiezen], van se- [terzijde] legere [verzamelen, nagaan, uitkiezen]. In de betekenis van 'keuze' sinds 1669 in het Nederlands uit het Frans7 Verwijderen Het woord verwijderen heeft de betekenis van 'op afstand plaatsen'. Is afgeleid van wijd in de betekenis van 'ver'. Wijd [ruim] Middel nederlands Wijt, Oudsaksisch, Oudfries, Oudengels wid, Oudhoogduits wit, Oudnoors viör van een Indo-europese basis met de betekenis 'uit elkaar'. In de betekenis 'op afstand plaatsen' sinds 1642 in het Nederlands 8 en anderzijds alsde geschiedenis van het politiek denken vanuit het perspectief van de taal waarin dit politiek denken en de politieke beslissingen zich manifesteren - de Anglo-Amerikaanse 'school' van de conceptual history. Zie Ian Hampsher-Monk, Karin Tilmans, Frank van Vree (red.), History of Concepts: Comparative Perspectives (Amsterdam, 1998). 4 [H. Bordewijk,e.a.] Lexicon van Nederlandse archieftermen ('s-Gravenhage, 1983), p. 9. 5 [A.J.M. den Teuling, e.a.] Archiefterminologie voor Nederland en Vlaanderen ('s-Gravenhage, 2003). 6 N. van Wijk, Frank's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche Taal ('s-Gravenhage, 1980 [1912]) 7 P.A.F. van Veen i.s.m. N. van der Sijs, Etymologisch woordenboek. De herkomst van onze woorden (Utrecht Antwerpen, 1989] en Nicoline van der Sijs, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. (Amsterdam Antwerpen, 20022). 8 Idem.

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2004 | | pagina 30