kunnen omgaan met een computer
voor wetenschappelijk onderzoekers: een bepaalde intelligentie, analytisch
vermogen en vaardigheid om strategieën op te stellen
Vervolgens werd aan de studiezaalmedewerkers de lijst met competenties uit de
bezoekersenquête voorgelegd. Alleen zoeken met de computer en (een beetje)
kennis van de opbouw van archieven werd door hen als belangrijk ervaren, histo
rische kennis hooguit als 'altijd handig'. Archivistische kennis werd door hen
niet nodig geacht, kennis van buitenlandse talen, juridische kennis, topografi
sche kennis van Amsterdam en paleografie alleen voor heel specifieke onderzoe
ken. De argeloze bezoeker die op deze gebieden tekortschiet wordt geholpen door
de studiezaalmedewerkers, een professionele onderzoeker zal moeten zorgen dat
hij die kennis of vaardigheden voor zijn onderzoek in huis heeft. De studiezaal
medewerkers benadrukten dat voor de meeste onderzoeken waarvoor bezoekers
komen geen achtergrondkennis is vereist. Dit geldt met name voor genealogisch
onderzoek of het zoeken naar een oude foto of bouwtekening van het eigen huis.
De handige, maar niet noodzakelijke, competenties kunnen als volgt worden
samengevat:
Handige, maar niet noodzakelijke, competenties volgens
de studiezaalmedewerkers
van de opbouw van archieven
kunnen lezen van een inventaris
historische kennis (vooral voor bepaalde onderzoeken)
topografische kennis van Amsterdam (alleen voor bepaalde onderzoeken)
buitenlandse talen (sporadisch; eigenlijk alleen voor onderzoek in joodse
archieven en archieven uit de Franse tijd)
juridische kennis (alleen voor heel specifieke onderzoeken, en dan nog
kunnen de bezoekers uitleg van de studiezaalmedewerkers krijgen)
paleografie (slechts voor een kleine groep; in de praktijk worden de bezoekers
door de studiezaalmedewerkers geholpen)
Achtergrondgegevens
Het opleidingsniveau van de respondenten is hoog: bijna de helft van de bezoe
kers aan het Gemeentearchief Amsterdam heeft een universitaire opleiding. Ter
vergelijking: het landelijk percentage van universitair opgeleiden onder de
beroepsbevolking in Nederland was 6,1% in 1997'. Het opleidingsniveau van de
respondenten neemt af met de leeftijd: 78% onder de 30 jaar heeft een universi
taire opleiding tegen 49,4% in de leeftijd van 31-55 jaar en 35,2% van de
55-plussers. Uit eerdere onderzoeken is al gebleken dat het opleidingsniveau van
archiefbezoekers hoog is. Onderzoek in het Gemeentearchief Amsterdam door
ISEO Marketing Research in 1998 leverde een percentage van 60% op voor
respondenten met als hoogste opleiding Hoger Beroepsonderwijs of Wetenschap
pelijk Onderwijs.10 In de enquête 2003 is dit 68,8%. Deze cijfers zijn beduidend
hoger dan de 35% hoger opgeleiden die uit het landelijk onderzoek onder de
bezoekers van de rijksarchieven in 1994 naar voren is gekomen.11 Het landelijk
percentage van hoger opgeleiden (HBO WO) onder de Nederlandse beroeps
bevolking was 20,3% in 1997 volgens de CBS-cijfers.
Grote afwezige onder de archiefbezoekers is de groep met als hoogst genoten
opleiding het Lager of Middelbaar Beroepsonderwijs. Deze groep maakt een
derde van de Nederlandse beroepsbevolking uit terwijl slechts 6,9% van de
respondenten heeft aangegeven een LBO- of MBO-diploma te bezitten. Het per
centage van de respondenten met als hoogste opleiding middelbare school ligt
onder de tien procent in de leeftijdscategorie onder de dertig jaar, op ruim 20%
in de categorie tussen 30 en 55 jaar, en op bijna 30% in de groep 55-plussers.12
Het percentage vrouwelijke bezoekers van het archief is duidelijk aan het
toenemen. In de enquête van afgelopen zomer was 60% van de respondenten in
het Gemeentearchief man, en iets minder dan 40% vrouw. In het landelijk
onderzoek onder de bezoekers van de rijksarchieven in 1994 was ruim 75% van
de bezoekers man. Er zijn echter grote verschillen per leeftijdscategorie in
Amsterdam: In de categorie 55-plussers is 77,3% man (en 22,7% vrouw), in de
leeftijdscategorie tot 30 jaar is 63,4% vrouw (en 36,6% man). Gemiddeld zijn de
vrouwelijke bezoekers hoger opgeleid dan de mannelijke. Zo heeft of volgt 54,5%
van alle vrouwen een universitaire opleiding tegen 45,5% van de mannen en
13,2% van de mannen heeft een LBO- of MBO-diploma tegen 5% van de
vrouwen.
Zoals we hierboven al hebben gezien is de groep 55-plussers in het Amsterdamse
gemeentearchief met 44% kleiner dan in andere archiefinstellingen. De leeftijds
categorie tot dertig jaar is het slechtst vertegenwoordigd met 20,3%. Op het
gebied van werk blijkt ruim 40% van de bezoekers een baan te hebben van meer
dan 20 uur in de week. Van de respondenten die dat niet hebben, is meer dan de
helft gepensioneerd. In totaal bestaat 30% van de bezoekers uit gepensioneerden,
een iets lager percentage dan de 37% gepensioneerden in het onderzoek onder de
bezoekers van de rijksarchieven in 1994. Volgens het reeds aangehaalde onder
zoek in het Gemeentearchief door ISEO Marketing Research in 1998 was een
derde van de bezoekers gepensioneerd.
Profielen
Gevraagd naar hoe een typologie van archiefbezoekers eruit zou zien, gaf iedere
studiezaalmedewerker een ander antwoord, variërend van een weigering om
bezoekers een etiket op te plakken tot gedetailleerde profielen inclusief bijbeho
rende zoekmethoden. De studiezaalmedewerkers die wel een typologie wilden
noemen, baseerden hun typologie deels op soort onderzoek en te raadplegen
bronnen (vb. stamboomonderzoek), deels op leeftijd (vb. scholieren) en deels op
professionaliteit (vb. historici). Het gevolg hiervan is dat ieder profiel een ander
onderscheidend kenmerk heeft; Er is geen indeling puur naar leeftijd, soort
onderzoek etc. mogelijk. De vraag of het mogelijk zou zijn een profiel te onder
scheiden, louter gebaseerd op het wel of niet bezitten van bepaalde competenties,
ONDERZOEKERS IN DE STUDIEZAAL
9 De beroepsbevolking is de bevolking van 15-64 jaar. Deze gegevens zijn te vinden in het hoofdstuk
"Onderwijs en wetenschapsbeoefening" in het Jaarboek Statistiek 1999, een publicatie van het CBS.
10 R. de Ruijter en M. Rotteveel, De kwaliteit van de dienstverlening van Gemeentearchief Amsterdam
(Leiden 1998) 10.
112
HERMAN BONGENAAR KENNIS EN KUNNIS
11 H.G. Oost, "De bezoekers van de Rijksarchiefdienst in Nederland", in: Miscellanea Archivistica Studia 79
(Brussel 1996) 30.
12 Volgens de CBS-cijfers bezat 32,4% van de Nederlandse beroepsbevolking een middelbare schooldiploma in
1997, uitgesplitst naar Mavo (10,6%), Havo/vwo (6,4%) en voorbereidend beroepsonderwijs (15,4%).
113
