Observatie Wie het gedrag van een groep museumbezoekers wil onderzoeken, kan aan ieder groepslid natuurlijk een vragenlijst uitdelen. Maar observatie kan veel zaken duidelijk maken die de personen vaak zelf niet eens door hebben. Want wie kan woordelijk beschrijven hoe hij zich gedraagt? Er zijn verschillende soorten observaties. In de eerste plaats kun je onderscheid maken tussen ongestructureerd en gestructureerd observeren. Een conservator in een museum die af en toe eens rondloopt en dan ook op het publiek let, zal incidenten (kritische gebeurtenissen) waarnemen. Hij ziet hier eens wat en daar eens wat, maar systematisch is het niet. Wie uitspraken wil doen over gedrag van mensen in een bepaalde situatie zal dat observeren gestructureerd moeten aanpakken. Hierbij kun je denken aan een categorieënsysteem. Zo kun je letten op de frequentie: hoe vaak komt iets voor, hoe vaak bijvoorbeeld gebruiken museumbezoekers de plattegrond? Of hoe lang duurt iets, hoelang kijken bezoe kers bijvoorbeeld naar een bepaald topschilderij, hoelang verblijven zij in een tentoonstellingszaal of hoeveel tijd brengen ze in een tentoonstelling door? Ook kun je letten op intensiteit: hoe vaak bijvoorbeeld spelen kinderen een computerspel alvorens verder de tentoonstelling te verkennen? Een tweede onderscheid is dat tussen opvallende en onopvallende observatie. Soms is het belangrijk dat de geobserveerden niet door hebben dat ze geobser veerd worden, soms maakt dat niets uit. Een derde onderscheid is dat tussen directe observatie, waarbij er van een afstand geobserveerd wordt, en participerende observatie waarbij de observator deel uitmaakt van de groep of situatie die geobserveerd wordt. Enkele voorbeelden, nu eens niet uit de museumsfeer: een verkeersteller is bezig met directe, opvallende observatie, een vogelaar doet aan directe, onopvallende observatie, een voetbaltrainer heeft een voorkeur voor participerende, opvallende observatie en een undercover journalist houdt zich bezig met participerende onopvallende observatie. Wie wil observeren zal een keuze moeten maken uit bovengenoemde varianten en de voor- en nadelen moeten afwegen. Daarbij is dan ook aan de orde of obser vatie wel het beste middel is om informatie te verzamelen. Misschien is het uit delen van een vragenlijst wel veel efficiënter. Maar wie bijvoorbeeld het gedrag van voetbalsupporters in kaart wil brengen zal waarschijnlijk eerder voor obser vatie dan voor vragenlijsten kiezen. Voorbereidingen Als je wilt observeren moet je een aantal voorbereidingen treffen. Je moet van tevoren om toestemming vragen, je moet een observatieformulier maken waarop de systematische observaties genoteerd kunnen worden en je moet plannen wanneer en hoelang de observaties gaan plaatsvinden. Je kunt je observatie registreren met pen en papier, maar ook met een cassetterecorder, een camera die verbonden is met een videorecorder of een digitale camera. Voordat je de data daadwerkelijk gaat verzamelen, moet je eerst de situatie testen. Als je bijvoorbeeld gebruik wilt maken van beveiligings- of surveillance camera's, moet je van tevoren controleren of deze camera's nauwkeurig zijn gericht en of de afstand ten opzichte van de te observeren situatie niet te groot is. Verder moeten de bezoekers bij de ingang erop worden gewezen dat er geobserveerd wordt. 64 Voor- en nadelen van observatie Wat zijn de voordelen van observeren? Je registreert feitelijk gedrag. Je verzamelt gedetailleerde informatie. Observatie maakt bestudering mogelijk van mensen in hun natuurlijke omgeving. Mensen zijn zich vaak niet bewust van wat zij doen. Observatie maakt bestudering van interactief gedrag mogelijk. Sommige mensen weigeren geïnterviewd te worden en observatie is een snelle manier van informa tieverzameling Er kleven ook nadelen aan observeren. Je kunt je richten op oninteressant incidenteel gedrag. Bepaald gedrag zie je niet, het blijft verborgen. Wie observeert weet niet waarom iemand zich op een bepaalde manier gedraagt. Iemand loopt bijvoorbeeld aan een uitgiftepunt voorbij: niet gezien of geen interesse? Observeren is soms ook interpreteren: als iemands gezicht in een bepaalde richting draait, kijkt hij dan ook? En verder kan de observator van invloed zijn op het gedrag van de geobserveerde. Wie zich alleen in een tentoonstellingzaal bevindt zal zich mogelijk anders gedragen dan wanneer er nog een andere ezoeker (in dit geval de onopvallende participerende observator) aanwezig is. Praktische suggesties Wie gaat observeren, zou het volgende in gedachten moeten houden: Observeer gestructureerd. Voer alle observaties op dezelfde manier uit. Observatie registratie en dat is geen interpretatie. Bezoekers mogen niet doorhebben dat ze geobserveerd worden, tenzij anders besloten is. Houd het observatieformulier en de apparatuur onopgemerkt. Doe een try-out om je te bekwamen in het volgen van een bezoeker zonder dat deze dat door heeft. Je kunt niet een heel gezin tegelijk observeren (wil niet teveel tegelijk). Laat je niet afleiden, ook al zijn andere mensen of gebeurtenissen interessanter. Voorkom dat je je opgelaten voelt: onderbreek desnoods je observatie. Voorkom dat je gestoord wordt: zet je mobiel uit. Focusgroep Een focusgroep is een vorm van kwalitatief onderzoek waarbij sprake is van een groepsinterview met elementen van een groepsdiscussie. Het is een manier om naar mensen te luisteren en van hen te leren. Bij een focusgroep zitten mensen bij elkaar, bijvoorbeeld aan een tafel, om over een aantal zaken hun mening te geven en om deze te bediscussiëren. Deelnemers kunnen worden geworven door een onderzoeksbureau op basis van welomschreven karakteristieken. Soms wordt deelnemers gevraagd een bepaalde activiteit te verrichten, bijvoorbeeld een museum te bezoeken. Hen wordt gevraagd zich op een bepaald moment ergens te melden om mee te doen aan de focusgroep. Meestal worden de deelnemers betaald. Bij focusgroepen is er sprake van drie soorten rollen: Het onderzoeksteam (het onderzoeksbureau en de museum experts): zij formule ren vragen en verzamelen en analyseren de gegevens. Ook de gespreksleider 65 DE ERFGOEDINSTELLING EN HAAR PUBLIEK JAN SAS OBSERVEREN OF ENQUÊTEREN? EEN BEKNOPT OVERZICHT VAN ONDERZOEKMETHODEN

Periodiekviewer Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Jaarboeken Stichting Archiefpublicaties | 2002 | | pagina 34