zelf verantwoordelijk voor het functioneren van de software. De Rijksarchief
dienst hield het beheer over GenLias in eigen hand, wat echter niet vol te houden
was en wat (mede) tot een systeem leidde dat slecht functioneerde. Intussen is
het beheer van de hardware van GenLias ook uitbesteed. Archiefdiensten in
Nederland zijn te klein om zelf een website met alles daaromheen te kunnen
beheren. Door het technisch beheer uit te besteden kunnen storingen 24 uur per
dag verholpen worden en kunnen virussen beter bestreden worden.
De perikelen rond de slechte bereikbaarheid van GenLias in 2001 en 2002 (de
server was vol en overbelast, terwijl tegelijkertijd de beheersorganisatie instortte)
hebben een desastreuze uitwerking gehad op het imago van het systeem. De gene
alogen spuiden klaagzangen op discussieforums en diverse deelnemers aan het
project GenLias besloten zelfs zelfstandige systemen te ontwikkelen, zoals bij
voorbeeld de Rijksarchieven in Friesland en Drenthe. Niet alleen het imago liep
schade op, maar ook het voortbestaan van het project wankelde. Hieruit blijkt
dat beschikbaarheid en continuïteit aspecten zijn die van groot belang zijn voor
het al dan slagen van een systeem.
Continuïteit en beschikbaarheid zijn echter niet de enige aspecten rond
het systeem die belangrijk zijn. Een prima draaiend systeem dat door niemand
gebruikt wordt heeft ook geen bestaansrecht. Het is daarom belangrijk dat de
gebruikers het systeem kunnen vinden. Hiervoor bestaan verschillende
manieren. Het gebruikersonderzoek van het Gemeentearchief Delft geeft de vol
gende cijfers: 32% is via een link op de site beland, 28% had een artikel gelezen
waarin de site werd vermeld, 19% kwam via een zoekmachine, 12% had de site
bij iemand anders gezien en 9% kwam op een andere manier aan het adres.9
Opvallend is wel dat de genealogische database lang niet altijd een prominente
plaats inneemt op de website van een archiefdienst. Het Drents Archief (deel
nemer aan GenLias) bijvoorbeeld biedt een link op de pagina met "bronnen"
en op de linkpagina, maar niet op de pagina met onderzoekstips voor familie
geschiedenis.
Bij het gebruik van zoekmachines zijn twee problemen: voor de beheerder hoe hij
de site zo vermeld krijgt dat deze bovenaan de zoekresultaten krijgt -het doorzet
tingsvermogen van een gebruiker neemt immers sterk af na het bekijken van de
eerste dertig resultaten10- en voor de gebruiker welke zoektermen hij moet
gebruiken voor het beste resultaat. De meeste gebruikers zullen beginnen met het
intikken van de gezochte familienaam en van daar uit verder werken. Voor de
genealogische zoeksystemen is deze methode echter nutteloos: de databases
maken deel uit van het 'hidden internet', de informatie die wel via Internet
beschikbaar is maar alleen via de eigen site kan worden gevonden. Gebruikers
die een genealogisch zoeksysteem zoeken kunnen alleen via een omweg, met
algemene zoektermen, op een site belanden.
Kwaliteitsaspecten van de vormgeving
De opmaak van een webpagina is als het ware het visitekaartje van de site. Een
site die zonder problemen te lezen en te gebruiken is, nodigt uit om langer te
blijven. Als een gebruiker niet met een site uit de voeten kan, is de kans groot dat
hij snel afhaakt.
De vormgeving van een site speelt daarin een belangrijke rol. De vormgever krijgt
steeds meer geavanceerde mogelijkheden, maar is gebonden aan de grenzen die
het web zelf stelt. Een berucht verschijnsel is bijvoorbeeld het langzame laden
van een pagina omdat één of meerdere afbeeldingen een zware last leggen op het
dataverkeer naar de gebruiker. Ook Flash-animaties of Javascript worden regel
matig gebruikt om een website 'op te leuken'. Op deze manier kan een website
heel dynamisch worden, maar dan doemt de vraag op: kunnen gebruikers dit nog
wel aan? Een site kan dus te modern zijn. Het gevaar bestaat dan dat mensen
deze site gaan mijden: ze kunnen hem immers toch niet gebruiken. In deze tijd
van ADSL-verbindingen hoeft dataverkeer voor veel gebruikers geen probleem
meer te zijn, maar een aanzienlijk deel van de internetgebruikers gebruikt nog
steeds een inbel-verbinding en voor hen maakt het wel uit. Wanneer sites zich op
een breed publiek richten -zoals ook de genealogische websites- verdient het
aanbeveling de website wat simpeler te houden, zodat een groter deel van de
gebruikers bediend wordt.
Ook het lettertype- en kleurgebruik speelt een belangrijke rol in de leesbaarheid
van een site. Met name de kleur van de achtergrond is sfeerbepalend en zegt hoe
de eigenaar wil overkomen. De tekst moet duidelijk met de achtergrond contras
teren. Daarnaast moet de vormgeving consistent zijn; dit biedt de gebruiker
houvast en maakt de website als geheel herkenbaar. Soms ligt de vormgeving al
vast, bijvoorbeeld bij een huisstijl. Wat direct opviel is dat de onderzochte
systemen een andere opmaak kennen dan de sites van de beherende archiefdien
sten, wat de herkenbaarheid niet direct ten goede zal komen. Verder valt er
eigenlijk weinig over de stijlen op te merken: alle systemen kennen een duidelijke
opmaak met goed leesbare teksten. Alleen ISIS Tilburg gebruikt soms een donker
groen lettertype wat makkelijk wegvalt tegen de achtergrond, en ook de opmaak
werkt af en toe onrustig.
Meertaligheid is voornamelijk van belang voor de buitenlandse gebruikers. Alle
onderzochte systemen hebben ook een Engelse versie van de website. Vaak zijn
die Engelse sites complete kopieën van de Nederlandse versies. Het enige wat niet
vertaalt wordt, zijn de gegevens uit de database. Dat dit voor buitenlandse gebrui
kers af en toe lastig zal zijn, spreekt voor zich.
ONDERZOEKERS IN EEN DIGITALE ONDERZOEKSOMGEVING
9 Gemeentearchief Delft, Klanttevredenheid, 25.
10 Helen R. Tibbo en Lokman I. Meho, 'Finding finding aids on the World Wide Web', in: The American
Archivist (Spring/Summer 2001) 61-77, aldaar 76.
218
ROBERT VAN VUUREN DE DIGITALE VOOROUDER
Aspect
Toelichting
Opmaak
Niet alleen het visitekaartje van de website, maar ook een bepalende
factor in het gebruikersgemak
Meertaligheid
De mate waarin ook buitenlandse gebruikers van de website gebruik
kunnen maken
219