Nieuwe technologie - nieuwe kansen
Vormden vijftien jaar geleden de kosten van de technologie nog een onoverkome
lijke hindernis voor de realisatie van een landelijk overzicht, dat probleem is nu
grotendeels weggenomen. Internettechnologie maakt in principe een host-organi-
satie overbodig. De DIVA heeft dat goed ingezien en probeert nu een netwerk van
archief-websites te realiseren. Het principe is grotendeels gelijk aan de wijze
waarop de papieren overzichten tot stand kwamen: elke bewaarplaats is verant
woordelijk voor de eigen beschrijvingen. Het is nu zelfs mogelijk ze op de lokale
servers te laten staan en een search engine het vuile werk te laten doen. Een soort
archivistisch poldermodel. Standaardisatie op inhoudelijk, archivistisch niveau is
dan wel een absolute voorwaarde, anders zou de zoekmachine appels en peren
vergelijken. Evenzeer is het noodzakelijk dat de beschrijvingen meer inhoud
krijgen; de zes essentiële ISAD-velden zijn niet voldoende voor een goed begrip.
In ISAD-termen: een scope and contents note lijkt een minimale voorwaarde voor
een betekenisvolle presentatie van archiefinformatie op het Internet. Simpel
gezegd komt het neer op een verkorte weergave van de inleiding op een inven
taris, liefst niet langer dan wat op een beeldscherm past.
De vraag is: hoe goed is de gemiddelde archief-website? Een korte virtuele reis
langs verschillende websites laat zien dat we nog lang zo ver niet zijn.32 Het
Nederlandse archiefwezen zal zich inspanningen moeten getroosten om stan
daards vast te stellen en een methode te ontwerpen. Die laatste zal gebaseerd
moeten zijn op het onderscheid tussen context, inhoud en structuur - dus op de
concepten zoals die in het vorige jaarboek zijn ontvouwd. Het recht-toe-recht-aan
overzicht, zoals vorige generaties archivarissen maakten, voldoet niet meer. Het
zou ook onvoldoende aansluiten bij ontwikkelingen die in de administratie gaan
de zijn, zoals de bouw van een handelingenbank. De maatschappij is nu eenmaal
ingewikkeld en aan veranderingen onderhevig. Archieven zijn daarvan een weer
gave en beschrijvingen van archieven moeten die weergave correct representeren.
De stuurgroep Automatisering realiseerde zich in 1983, dat de serie archieven
overzichten de laatste in de traditionele vorm zou zijn. De toekomst scheen
veelbelovend, maar niemand kon (en kan) zeggen hoe die eruit zou zien. Het
Internet bestond nog niet en de opmars van de microcomputer moest nog begin
nen. Archiefdiensten ontdekken nu de wijde wereld van het Internet, dat vol is
van potentiële nieuwe onderzoekers, maar ook van aanbieders, en dat zijn eigen
ongeschreven wetten kent. Elke leverancier van informatie wil dat zijn aanbod
wordt gevonden en is daarvoor afhankelijk van wat de beschikbare zoekmachines
kunnen vinden. Resource discovery is een term die sinds enkele jaren gehanteerd
wordt. Metadata, gegevens over de resources stellen zoekmachines in staat de
bronnen op te sporen. Archieven zijn resources die het waard zijn gevonden te
worden. De beschrijvingen die archivarissen maken, zijn de metadata die de
archieven vindbaar maken en representeren. Op het Internet zal de archiefge
meenschap zich ook open moeten stellen voor de toepassing van standaards
buiten het eigen terrein, zoals de Dublin Core metadata standards. Hoewel de
Dublin Core duidelijk tekortschiet in een goede representatie van archieven,
zou ze wellicht een bruikbare adapter kunnen vormen tussen de archivistische
beschrijving en de zoekmachines. Nader onderzoek is daarvoor nog zeker nodig.
Informatie over archieven op het Internet is aan zijn lot overgelaten - of beter
gezegd: de lezer wordt ermee aan zijn lot overgelaten. Verstaan de nieuwe onder
zoekers wel wat ze lezen? Het is opvallend hoeveel jargon archivarissen op hun
klanten loslaten. Niet alleen moeten beschrijvingen zelf helder en zoveel moge
lijk zelfverklarend zijn, geautomatiseerde toegangen zullen rijk moeten zijn aan
help-informatie: toelichtingen op begrippen, heuristische tips, contextuele infor
matie. Niet alle informatie moet in een keer worden gepresenteerd. In een
gedrukt overzicht kon dat niet anders, maar op het Internet kunnen we beter
doseren. Maar wat belangrijker is: veel van de kennis van de archivaris zal expli
ciet in het systeem aanwezig moeten zijn, de ervaren studiezaalmedewerker in de
vorm van een intelligent agent. Of hij of zij zich op de lange duur overbodig zal
maken, is nog maar de vraag. De echte studiezaal heeft nog steeds voordelen
die de technologie vooralsnog niet kan bieden.
ARC HIE F O NT SLUITING IN DE PRAKTIJK
32 Een onafhankelijk kwaliteitsonderzoek zou geen overbodige luxe zijn. Dat geldt overigens evenzeer voor
niet-Nederlandse sites.
244
PETER HORSMAN NAAR EEN NATIONAAL ARCHIEVENOVERZICHT
245
