r
tentoonstelling geproduceerde tableau was ten behoeve van het artikel in Water
en gas dermate verkleind, dat men "met behulp van een vergrootglas aan de
bestudeering van het schema nog wel wat (zal) hebben". Met behulp van
moderne middelen is het schema gereconstrueerd en afgebeeld (figuur 1).
Uit het schema spreekt de belangstelling van onze administrateur voor een analy
tische benadering van het administratieve proces. De aanwezigheid van werken
van Ford en Taylor binnen het bedrijf wijzen op een duidelijke beïnvloeding van
die zijde. De systematiek van het 'opknippen' van een geheel proces in beheers
bare en samenhangende onderdelen had inmiddels zijn weg gevonden van de
industrie naar de kantoren. Het wekt geen verwondering dat vervolgens daartoe
geschikte onderdelen werden gemechaniseerd.
Dat Stempels als lid van de Stumoka (de Studiekring voor moderne kantoor
techniek, een bedrijfsstudiegroep van het Nederlandsch Instituut voor
Efficiency) grote belangstelling had voor een toenemende mechanisering van
de verbruikersadministratie wekt geen verbazing.
Binnen de Duinwaterleiding hadden drie bedrijfsafdelingen met de behandeling
van de watercontracten te maken: de afdeling Administratie, de afdeling Inspec
tie en Controle en de afdeling Technische Dienst.
Nadat bij de administratie een aanvraag voor aansluiting was binnengeko
men, onderzocht de afdeling Inspectie en Controle of aansluiting mogelijk was.
Indien dit onderzoek geen bezwaren opleverde, werd voor de afdeling Technische
Dienst door middel van een doordruk een opdracht in viervoud geschreven. Alle
betrokken onderdelen van het bedrijf ontvingen vervolgens een exemplaar van de
doordruk. Stempels staat in zijn artikel uitgebreid stil bij de efficiencywinst, die
het gebruik van deze doordrukken opleverde: "Vroeger ging dit alles met dag
rapporten over en weer. Met de thans gevolgde methode is groote besparing en
veiligheid verkregen."
De afdeling Administratie maakte, na aantekening door de afdeling Inspectie
en Controle op de aansluitingskaart, een debiteurenkaart voor boeking en bere
kening van de tarieven.
Voor het maken van de nota's, de debiteurenstaten (liggers) en de opname
blaadjes werd gebruik gemaakt van zinken stencils en adresseermachines met lijs-
tendrukapparaat. Aangezien er verschillende manieren van levering bestonden
(naar huurwaardeschaal, volgens meter voor industrieel gebruik en volgens
controlemeter), waren de stencils verschillend opgemaakt. De nota's werden
voor het grootste deel machinaal gereed gemaakt.
De gereedgemaakte nota's werden met behulp van het lijstendrukapparaat
der adresseermachine en een schrijvende telmachine (Burroughs 17-rijige
duplex-machine) in staten van tachtig posten geschreven (figuur 2). Door het
gebruik van een rubber kussen werd bereikt, dat de adresseermachine uit het
stencil alleen de naam en het perceel afdrukte. Met de Burroughs werden de
bedragen over vijf rubrieken, het totaalbedrag en het districtsnummer aange
bracht. Het belangrijkste winstpunt was echter de automatische telling der ver
schillende kolommen en de automatische invulling van die tellingen. "Op de
adresseermachine vordert deze staat anderhalve, op de Burroughs 14 minuten,
totaal vijftien en een halve minuut, terwijl daarvoor personen kunnen gebezigd
unb Duplexmafrijincn
^urrougbs-Sitnplcx-
Figuur 2. Burroughs 17-rijige duplex-machine.
CONTEXT EN FUNCTIONEEL INSTITUTIONEEL ONDERZOEK: PRAKTIJK
118
DICK BRONGERS INFORMATIESTROMEN BIJ DE HAAGSE DUINWATERLEIDING
VV-V: P5K>-
«OO
f ||>J| 9 :>>;i fc'
'i-jp O) lil ij>:p O •tpaiJ'»*!
P '<i -r O V iO
t4V. O
SKafcbinenarf:
9?ecbenfunkfion:
Sidjerungêeinridjfung:
^Raumfacborf:
Slefonbere (Sinricbfungen:
SRobetie:
^rcifc:
£erffefler:
'Éerfrefer:
Sibbierbucbungsmafcbine, ^JoUtaftatur, uerbechfe ©djrift, nad? Slufklappen öeö
58agen£ fidjtbar.
ftlaffe 4: ©icbffcbriff.
5lbbifion, birehfe ©ubtrakfion unfer 9ïull (Salbo) ober ©ubtrakfion burdj Kom-
plemenf3at)l bei Slbbienoerken otjnc ©ubfraktionémedjaniëmuè.
SRefulfafe toerben automatic gebruckf.
ftapaaitat: 12 9fbbienr>erke (bei £1. 6 ©albierroerh} mif 817 ©feilen.
Unferfeilung möglicb, bei £1. 2 unbefebrankte ïeilbarheiféeinricbfung.
3ebe eingetaftefe kann oor Sïieberfcbriff unb oor 5lufnabme im 9led)en-
roerk oerbefferf roerben, ferner ©efamfkorrekfurfaffc.
5(uf SEBunfcb: 9Roforfcbalttaffenfpcrre bei abgeklappfem ^Oagen (Slaffe 1, 2
unb 6).
•Seroeglicber b<*lb- ober ooUaufomatifdjer ^ontroUffreifen (tally roll),
ftlaffe 1. 2 unb 6 btè 3U etioa 60 X 80 X 115 cm. ©etoidjf biè 311 ettoa 80 kg.
£laffe 4 bté 3U efroa 50 X 70 X 110 cm. ©eroiebt btè 3U 40 kg.
Sfufomafifcbet ©pring- unb SKiicklauftoagen (£1. 1, 2 u. 6).
93reife: 31,45 unb 60 cm, ^Oa^e feilbar.
ftlaffe 4: 9,8 cm breifer <28agen (auf *ïDunf<b ©pringroagen toie oben).
9^cfulfafe erfdjeinen aufomatifcb in 9?of[cbriff (nur £1. 4).
QJntrieb: jrjanbkurbel ober 9ïïofor.
Spc3ialfaften: ©atum, 'IDorfabkürsungcn (36 £affen in 4 91eibcn).
■2luf '©unjdj: Qlutomatifcber ©ruck beê ©afumè,
Unferfeilung ber Qlbbierioerke b3to. beè ©albiertoerkè,
9?orffeckroagen für 'iRedjnungen, mif aufomafifeber Slufklapp-
einridjfung (£1, 2 u. 6),
©(büftelroagen (nur £1. 2),
9Rulfiplikafion4einridjfung (nur 4),
automatize ©ruckroieberbolung (£1. 1, 2 u. 6),
cPoften3abfer,
©cbalffaften 3um Ueberfpringen oon .fiolonnen unb 9^ückTauf in
eine beliebige ©tellung (£1. 1, 2 u. 6),
englifebe 9Babrung.
11: <2lbbiertoetk obne ©ubfraktion.
22: Sfbbiertoerhe (©uplej-9Rafcbine).
41: ^ïbbiertoerk
61: ©albierroerk.
m. 1: 9?9K. 2000,— bië 5000,—, 9—17ffellig.
2: 2000— 7000—, 9—17ffellig.
„4: 1100,— 2500,—, 8lOffeïlig.
6: 1500,— 7500—, 9—16ftellig.
93urrougb£ fibbing 9Racbine <£ompanp, ©efroif li©51.
©euffdje burroughs ^tecbenmafcbinen 51.-©., Berlin W 8, ftriebriebfft. 65a.
119
