De archiefervaring van
Erik van der Doe
Vanuit Metamorfoze heb ik de afgelopen jaren al veel moois
gezien: archieven van nationaal belang, stuk voor stuk toppers.
Metamorfoze is het Nationaal Programma voor het Behoud van het
Papieren Erfgoed. Het is een samenwerkingsverband van Nationaal
Archief en Koninklijke Bibliotheek en subsidieert de conservering
van historisch waardevolle archieven. Er is er één die meer indruk
heeft gemaakt dan alle andere: het archief van het High Court of
Admiralty, ofwel de Prize Papers, in Nederland bekend geworden
onder de naam Sailing Letters.
Maar er is meer dan alleen privébeslom-
meringen die nu aan het licht komen.
Van grote waarde is ook de zakelijke
post die nieuwe feiten oplevert of
historische gebeurtenissen in een ander
perspectief plaatst. Behalve brieven zijn
dat een dichtgeslagen scheepsjournaal
met de ganzenveer op de laatste
bladzijde waarin melding wordt
gemaakt van een Engels schip aan de
horizon, een verslag van het vertrek van
de Hollanders uit Nieuw-Nederland of
dat van een opstand op een Zeeuws
slavenschip, zelden bewaarde huiswerk
oefeningen van stuurlieden, verloren
Tussen de dozen Prize Papers vol verrassingen
in The National Archives (foto part. coll.).
Doos met brieven uit het Caraïbisch
buitgemaakt tijdens de Tweede Engelse Oorlog
(HCA 30/642-1).
Tijdens de oorlogen met Engeland in de
17e en 18e eeuw werden schepen
gekaapt en hun lading in beslag
gekomen. De aan boord aanwezige
zeepost en scheepspapieren zijn
eeuwenlang bewaard, aanvankelijk in
de Tower of Londen, tegenwoordig in
The National Archives in Kew nabij
Londen. Nergens anders zijn dergelijke
bijzondere bronnen in zulke grote
hoeveelheden uit zo'n lange, aaneen
gesloten en belangrijke periode uit de
Nederlandse geschiedenis aangetroffen.
Daarbij komt dat een groot deel ervan
brieven zijn van 'gewone mensen', van
wie nauwelijks geschreven materiaal is
overgeleverd. Van de naar schatting
40.000 brieven van en aan zeelieden,
kooplieden en hun familie, betreft bijna
de helft privébrieven. Ze geven een
indringend beeld van het dagelijks leven
van opvarenden en de achtergebleven
huisgenoten. Veel van de brieven
bereikten nooit hun bestemming;
sommige zijn tot op de dag van vandaag
nog ongeopend. De inhoud, die soms
zeer persoonlijk is, wordt voor het eerst
gelezen en dan ook nog door een ander
dan voor wie het is bedoeld.
In het archief van de Engelse rechtbank,
die bepaalde of een kaping rechtmatig
was, bevinden zich ongeveer duizend
dozen met buitgemaakt Nederlands
materiaal. Zeven dozen zijn intussen met
subsidie van Metamorfoze geconser
veerd en gedigitaliseerd. De scans zijn
online te raadplegen op de website van
het Nationaal Archief. De transcripties
ervan staan op de site van het Meertens
Instituut. Het project Sailing Letters kent
inmiddels vele spin-offs, van universi
taire onderzoeksprogramma's tot een
tv-programma. De serie Sailing Letters
Journaal, waarvan eind vorig jaar het
vijfde en laatste deel is gepubliceerd,
beoogt deze rijke en bijzondere
historische bron bredere bekendheid te
geven.
gewaand en zelfs volslagen onbekend
drukwerk. Er zit ook overheidsarchief
tussen dat dus ontbreekt in de archieven
waar het behoort te berusten, van
VOC-monsterrollen en journalen van
marineschepen tot correspondentie van
de WIC. En in 1803 wordt tien jaar
administratie van de slavenforten in
West-Afrika, onderweg naar Nederland,
door de Engelsen buitgemaakt.
De Prize Papers vormen een unieke bron
die voor meerdere disciplines en
invalshoeken van onderzoek van belang
is, voor het maritieme en koloniale
verleden, de ontwikkeling van taal en
dialect, de geschiedenis van wetenschap
en mentaliteit. Het rechtvaardigt de
plannen voor vervolgprojecten conserve
ring en digitalisering van nog veel meer
dozen alleszins. Ware tijdcapsules zijn de
pakketten brieven met meegestuurde
edelsteentjes en medicijnen, zelfs met
in Zuid-Afrika verzamelde zaden die na
200 jaar nog levenskrachtig blijken te
zijn en ontkiemen als ze alsnog geplant
worden. Bewaard gebleven als gevolg
van een Engels rechtssysteem, levert dit
een enorme variatie aan petit histoire
en grote geschiedenis op. Het openen
van een doos is elke keer weer een
historische sensatie van jewelste.
Dichterbij kan geschiedenis haast niet
komen.
Erik van der Doe coördinator Archieven
en Bijzondere Collecties Metamorfoze.
nummer 2 201 4 5
