HET
GEHEUGEN
PALEIS
Digitaliseringsparadox
In de laatste tien jaar doet het cultureel
ondernemerschap zijn intrede. Om het
publieksbereik te vergroten, moet het
archiefwezen een beter inzicht krijgen in
de vraag van het publiek en vervolgens
aan die vraag trachten te voldoen door het
verhogen van de kwaliteit van de dienst
verlening en verbetering van de infrastruc
tuur binnen de sector. Het gebruik van
archieven blijkt vooral door digitalisering
te kunnen worden vergroot. Inmiddels
kunnen we spreken van een 'digitaliserings
paradox'; vergroting van het publieks
bereik maakt digitalisering noodzakelijk,
maar tegelijk twijfelachtig. Er zijn immers
steeds minder fysieke bezoekers en
daardoor steeds minder fysieke klant
contacten. Maken archiefdiensten zichzelf
overbodig? Archiefdiensten voelen zich in
reactie hierop gedwongen hun werk uit te
Openbare bibliotheken
Nederland kent sinds 1908 openbare
bibliotheken. De worsteling met de
digitale cultuur is het best zichtbaar in
deze sector. De cijfers spreken voor zich:
van 1999 tot 2012 daalde het aantal
leden van Nederlandse bibliotheken van
4,3 naar 4 miljoen, het aantal volwassen
leden van 2,3 naar 1,7 miljoen en het
aantal uitleningen van 158 miljoen naar
92 miljoen. In 2011 was het aantal
Infrastructuur
tweede pijler nodig onder het cultuur
beleid. Cultuurparticipatie werd daarom
naast de autonomie en de kwaliteit van
het aanbod een belangrijke doelstelling.
Vergroting van het publieksbereik is
vervolgens deel gaan uitmaken van
de taakstelling van elke archiefdienst.
'Vergroting van het publieksbereik met
archieven is niet alleen kabinetsbeleid,
maar voor veel archivarissen ook een
ethisch imperatief geworden', schrijft
Theo Thomassen in 2004.4 In die tijd is
het rapport Naar een publieksgericht
archiefbestel verschenen waarin
'belevenissen' en 'gemak' een centrale
rol krijgen bij het aanboren van nieuwe
doelgroepen. Thomassen hierover: 'Zijn
de belevenissen die archiefdiensten
volgens de rapporteurs aan nieuwe
klanten moeten gaan verkopen wel
gebaseerd op een type dienstverlening
die past bij de geproduceerde goederen
en bij de grondstoffen waarvan die
goederen zijn gemaakt? Informatie
belevenissen: is dat wat archiefdiensten
moeten gaan verkopen om te kunnen
concurreren met dierentuinen en
pretparken?'
breiden tot het digitale netwerk.
De Raad voor Cultuur wijst er in het
advies over e-cultuur Netwerken van
betekenis op dat culturele instellingen
naast hun kerntaken ook hun netwerk-
taken moeten formuleren. De invulling
daarvan hoeft overigens niet te
betekenen dat archiefinstellingen actief
deelnemen aan netwerken: 'Het kan
bijvoorbeeld zijn dat een archief geen
ambitie heeft om zelf te presenteren
voor een publiek, maar in dat geval
moet het zich wel openstellen voor
partijen die dat wel willen doen met
hun collectie.'5 Betekenisgeving kan
dan volledig plaatsvinden buiten de
archiefinstelling om. De Raad stelt dat
archiefinstellingen een actieve rol kunnen
spelen in betekenisgeving, en rekent in
haar advies archiefdiensten tot de
culturele instellingen.
Inhoudelijk is er ondertussen een verschui
ving van 'belevenis' naar 'betekenis'
opgetreden in het publieksbereik.
Archieven worden tot de e-cultuur
gerekend, samen met kunstinstellingen,
musea en bibliotheken. Onlangs verscheen
Cultuur beweegt, de cultuurbrief van
de minister van OCW. Voor het opstellen
van deze visie op cultuur heeft Busse-
maker werkbezoeken afgelegd en
rondetafelgesprekken gevoerd met
culturele instellingen (waaronder één
archiefinstelling: Het Utrechts Archief).
Bij het onderdeel digitale cultuur gaat
het over 'culturele producten', 'culturele
producties' en 'culturele uitingen' van
musea, bibliotheken én archieven.6
uitleningen nog 100 miljoen! Naar
verwachting zal op
1 januari 2015 de Wet stelsel openbare
bibliotheekvoorzieningen in werking
treden. De openbare bibliotheek moet in
2015 wettelijk aan drie functies voldoen:
1. Informeren: het ter beschikking
stellen van kennis en informatie;
2. Leren: het bieden van mogelijkheden
tot ontwikkeling en educatie;
3. Lezen: het bevorderen van lezen en
het laten kennismaken met literatuur.
De volgende doelen zijn hiervan
afgeleid:
- podium voor ontmoeting en debat;
- encyclopedie van kunst en cultuur;
- ondersteuning bieden aan het
onderwijs.
De Vereniging van Nederlandse
Gemeenten stelt daarbij vast: 'Het belang
van de lokale bibliotheek als poort tot
kennis en informatie zal afnemen omdat
de fysieke media, waar de bibliotheken
vanouds sterk in zijn, zal afnemen en de
digitale media verder zullen opkomen.
De digitale bibliotheek gebaseerd op
e-books en elektronische data zal niet
alleen onafhankelijk zijn van de locatie
van aanbieding, maar ook van regionale
collectievorming.'7
Als onderdeel van de nieuwe wet wordt
momenteel op landelijk niveau de
De digitale bibliotheek is in opkomst.
Kkl ji WOÜkL*
IN ÉDCmvfcH
In de tentoonstelling 'Het geheugenpaleis' van het Nationaal Archief maakt het publiek kennis met
bijzondere archiefstukken.
digitale infrastructuur voor openbare
bibliotheken ontwikkeld, met als
resultaat nieuwe digitale producten en
diensten. Binnenkort zijn via de
bibliotheek minimaal 5.000 e-books
beschikbaar, dat is ruim 20% van het al
beschikbare aanbod van e-books. Juist
de lokale invulling wint daarmee aan
belang. Bibliotheken profileren zich veel
22 2014 nummer 2
