De vonk is overgeslagen
Noodlottig verliefd op
oude archiefstukken
T A
Ai
We hebben afgesproken in het Regionaal Archief Nijmegen, de plek
waar het allemaal begon. Na twee jaar onderzoek voor haar nieuwste
roman 'Vonk' is Steffie van den Oord daar tot het meubilair gaan beho
ren, ze wordt door iedereen vriendelijk begroet. Om de bron van haar
roman boven tafel te krijgen - een vier centimeter dik strafdossier uit
1713 - hoeven we alleen nog maar te vragen naar 'de map van Steffie'.
Niet veel later bladeren we door een stapel liefdesbrieven.
Nico Vriend
I L I I I I i AiS 1I O O K D
■PT' 1
Waar gaat 'Vonk' over?
'Over Anna Maria Vonk, een Nijmeegse
moeder van vier kinderen. Zij is in 1713
op het schavot beland met haar minnaar,
Johann Ligorius Behr. Nijmegen was in
de nadagen van de Spaanse Successie
oorlog een garnizoensstad. Behr was
een Duitse luitenant en huurde een
kamer bij Anna Maria en haar man, de
meestal dronken procureur Huibert Cock
(met C-O-C-K). Al snel wordt Behr smoor
verliefd op Anna Maria, een affaire
volgt. De veertien liefdesbrieven die
voor ons liggen, van hem aan haar, zijn
echter niet alleen de overgebleven
getuigenissen van deze opbloeiende
liefde, ze zijn ook de bewijsstukken in
een strafzaak. Huibert Cock wordt
namelijk op 26 november 1712
vermoord aangetroffen. De liefdes
brieven moeten aantonen dat de Duitse
luitenant daaraan schuldig is. In de
brieven schrijft hij namelijk niet alleen
dichterlijk mooie zinnen als 'ikzal u
vandaag zo dikwijls kussen in mijn
gedachten, als er deze hele zomer
bladeren in het Kalverenbos geweest
zijn', ook dreigt hij daarin Cock neer te
steken als hij hun liefde in de weg staat.
Heeft Behr dit werkelijk gedaan of is het
alleen bij deze woorden gebleven? En is
Anna Maria dan medeplichtig aan de
moord geweest, of heeft zij alleen maar
de schijn tegen zich gehad door haar
streng verboden 'vleselijke conversatie'
met Behr? Het zijn vragen die mij
fascineerden, net zoals het de Nijmeegse
bevolking in 1713 maandenlang heeft
beziggehouden.'
Wat voor soort documenten trof je
naast de liefdesbrieven nog meer aan
in het dossier?
'Het dossier zit vol met tegenstrijdige
getuigenverslagen, en natuurlijk zijn de
verslagen van de verhoren van Behr en
Anna Maria daarin terug te vinden. Anna
Maria belandt zelfs op de pijnbank. Behr
niet, die bekent de gehele moord alleen
al uit angst daarvoor. Bij Anna Maria
waren de duimschroeven niet bepaald
nodig voor het bekennen van het
overspel - dat bekent ze al meteen -
maar ze blijft nog lang ontkennen iets af
te weten van de moord. Als de duim
schroeven echt worden aangedraaid,
dan gaat ze toch om. In het verslag lees
je dan: 'Verklaart neen, naderhant seyt
ja, alsnog ja.' Zo'n pijnbankverslag komt
echt bij je 'binnen', maar het meest
spectaculaire document uit het dossier is
dit voor mij niet. Dat is een met bloed
ondertekende verklaring van Behr,
waarin hij stelt dat Anna Maria Vonk zijn
'eerlijk getrouwde vrouw is' en hij 'haar
in alle eeuwigheid niet verlaten wil'.
Anna Maria is op dat moment nog
getrouwd met Cock. Hoewel Behr zijn
verklaring naar zijn eigen woorden
bezegelt met zijn 'aangeboren signet',
ontdekte ik dat het hier om een
vervalsing gaat. Het blijkt namelijk een
afdruk van een Duits muntstuk te zijn!
Het zegt wellicht ook iets over het
karakter van Behr.'
Nu kennen wij je met name van jouw
boeken over 'eeuwelingen', honderd
jarigen die vooral in de twintigste eeuw
leefden. Hoe kom je terecht bij deze
moord uit 1712?
'Dat is een bijzonder verhaal. Ik was
bezig aan het onderzoek voor alweer
mijn vierde boek over deze eeuwelingen
[Oud was ik toen ik jong was, red.],
toen ik opeens sterk begon te twijfelen
aan een verhaal van een van de door mij
geïnterviewde personen. In het Regio
naal Archief Nijmegen kwam ik erachter
dat mijn voorgevoel klopte en het
verhaal van deze persoon uit de duim
gezogen was. Maar daarmee had ik ook
een probleem, want ik zat opeens
18 2014 nummer 2
