Bi
g Brother,
big
problems
data,
In 1949 publiceerde George Orwell (1903-1950), pseudoniem voor Eric Arthur Blair, onder de titel 1984
een angstaanjagende toekomstvisie over hoe de samenleving er 35 jaar later uit zou zien. De contouren
van die toekomst zijn inmiddels zichtbaar. Dat roept vragen op.
In de jaren negentig ageerde de Europese
Unie al tegen het afluisterprogramma
ECHELON, waarin de NSA samenwerkte
met Britse veiligheidsdiensten. De privacy
van niet-Amerikaanse burgers en
instellingen werd massaal geschonden
door taps van telefoon- en internet
verkeer.
Controverse
In 2013 ontstond er een vergelijkbare
controverse toen The Washington Post
onthulde dat de NSA met het geheime
programma PRISM al jarenlang infor
matie verzamelt via computerservers
van onder meer Google, Apple, Face-
book, Yahoo en Microsoft. De krant
dankt haar informatie aan klokkenluider
Edward Jospeh Snowden (1983), een
voormalig medewerker van de CIA en
de NSA. Geldt Snowden in kringen van
'transparency' sindsdien als een held,
door de Amerikaanse overheid wordt hij
beschouwd als een landverrader die
militaire operaties in gevaar brengt.
Amerikaanse schrijvers daarentegen,
zijn blij met Snowden en hebben een
Snowden is ondertussen op de vlucht en
geniet sinds 1 augustus 2013 tijdelijk
politiek asiel (één jaar) in Rusland, het
land waar Orwell met zijn boeken
Animal Farm en 1984 juist tegen
ageerde, maar toen was Stalin aan
de macht en niet de vriendelijke Poetin.
Rusland kent overigens het programma
SORM, een Russische tegenhanger van
PRISM.
Aanbevelingen
De commissie voor burgerlijke vrijheden,
justitie en binnenlandse zaken van het
Europees Parlement (LIBE) heeft klokken
luider Snowden uitgenodigd om via een
videoverbinding te getuigen in haar
onderzoek naar Amerikaanse dataverga-
ring. In aanbevelingen aan het Euro
parlement roept LIBE op tot opschorting
van verschillende uitwisselingsverdragen
die de EU met de VS heeft: het Safe
Harbour-akkoord, dat bedrijven buiten
de EU toestaat om persoonsgegevens
van Europeanen op te slaan, en het
Swift-akkoord, dat voorziet in de uit
wisseling van bankgegevens en de
doorgifte van passagiersgegevens.
In ons land adviseerde in december
de zogenoemde commissie-Dessens
de Tweede Kamer om de bevoegdheden
van de inlichtingendiensten AIVD en
MIVD uit te breiden. Wetenschappers als
hoogleraar Informatierecht Nico van Eijk
Wettelijke grenzen
Redactie Archievenblad I
Orwells aanklacht tegen de totalitaire
samenleving - 'Big Brother is watching
you!' - verhinderde niet dat president
Harry S. Truman in 1952 de oprichting
goedkeurde van de National Security
Agency (NSA), letterlijk: Bureau Nationale
Veiligheid. Deze zeer geheime Ameri
kaanse dienst is gespecialiseerd in het
vergaren, afluisteren en analyseren van
met name elektronische informatie uit
communicatie via bijvoorbeeld telefonie
en internet, waarbij gebruik wordt
gemaakt van 'sleepnettechnieken'.
internationale petitie gestart tegen de
praktijken van inlichtingendiensten als
de NSA, omdat de vrijheid van menings
uiting in het geding komt als je weet
dat je telefoon- en e-mailverkeer wordt
doorzocht (NRC, 03-01-2014).
(NRC, 03-01-2014) waarschuwen tegen
deze 'massale surveillance' die van elke
burger een potentiële verdachte maakt.
Of, in de woorden van GeenStijl: 'Deze
doorgeslagen veiligheidsdrift tekent een
overheid die bang is geworden voor
haar eigen burgers.'
De burger begint zich op haar beurt
zorgen te maken over data en privacy
en dat versterkt de roep om strengere
regels voor privacy en databescherming
(zelfs het recht om te worden 'vergeten').
En dat kan weer nadelig uitpakken voor
databeherende instellingen zoals
archiefinstellingen. In 2010 oordeelde
een rechter nog in een kort geding
tegen het Eindhovens Dagblad - aan
gespannen door een vrouw die last had
van een oud artikel - dat het geheugen
van kranten, hun digitale archief,
belangrijker is dan de privacy van
personen. ED-hoofdredacteur Henk van
Weert in een column: 'Wie verwijdert
begeeft zich op een heilloze weg van
verminking, die in geschiedvervalsing
eindigt.' Door angst voor 'Big Brother'
zou het tij zomaar kunnen keren. In het
ontwerp voor de EU-verordening die op
dit moment in de maak is, is onder
andere een artikel over het recht om
gegevens te laten wissen opgenomen.
Archivarissen dienen zowel de open
baarheid als de persoonlijke levenssfeer
te respecteren en te handelen binnen de
grenzen van de relevante wetgeving, zo
schrijft de Code of Ethics van de Inter
nationale Archiefraad voor. In de
analoge archiefwereld acht men het
14 2014 nummer 2
