De gekaapte kaper
Digitaliseren? Dan ook boeken
Tot slot
r
Krirvcnon scheepspapieren
uit lIc Éitropesei li&ndèËmrl
seren. Els van Eijck bedacht inmiddels
dat de wat stoffige term 'zeepost' zou
moeten worden vervangen door het
wervende 'sailing letters'. De inventari
satie werd vastgelegd in een publicatie,
die in april 2006 tijdens een druk
bezochte Sailing Letters-conferentie voor
wetenschappers en belangstellenden in
de KB werd gepresenteerd. De HCA-
series 30, 32 en 49 - samen goed voor
ruim drieduizend archiefnummers - zijn
relevant voor historisch en taalkundig
onderzoek in Nederland. In ongeveer
duizend dozen bevinden zich archief
stukken afkomstig van Nederlandse
schepen. De globale inhoud van
zevenhonderd dozen is door de KB
verwerkt in een database. Veel dozen
bevatten zakelijk of ander materiaal,
maar in driehonderd dozen is Neder
lands briefmateriaal aangetroffen. Het
gaat om bijna 38.000 stuks, waaronder
ruim 22.000 brieven van particuliere
aard. Een enorme hoeveelheid die zelfs
de stoutste verwachtingen overtreft.
'Kunnen we het totale archief niet
gewoon digitaliseren?', was een veel
gehoorde vraag tijdens de genoemde
Sailing Letters-conferentie. Naast het feit
dat de stukken Groot-Brittannië niet uit
mogen en vanwege de torenhoge
kosten van zo'n onderneming, werd in
2007 eerst conservering en een
proefdigitalisering van zeven archief
dozen uitgevoerd in Kew. Projectleider
Dirk J. Tang zorgde voor de dagelijkse
afstemming en het landelijk conserve
ringsprogramma Metamorfoze (het
samenwerkings-verband tussen KB en
Nationaal Archief in het Programma voor
het Behoud van het Papieren Erfgoed)
financierde een en ander ruimhartig.
Onder leiding van Nicoline van der Sijs
(Meertens Instituut) is de inhoud van de
zeven Metamorfoze-dozen daarna door
een grote groep uitstekende vrijwilligers
getranscribeerd en op het web gezet.
Moree en Tang ontwikkelden in 2008
samen met de Zutphense uitgever De
Walburg Pers het idee om gedurende
het project in aanvulling op de elektroni
sche nieuwsbrieven ook een echte
boekenserie te doen verschijnen: het
Sailing Letters Journaal. Erik van der Doe
(gedetacheerd vanuit het NA) en Peter
de Bode (redacteur bij de KB), vormden
met het tweetal de redactie. De journaals
moesten bijdragen bevatten van ver
schillende auteurs, onder wie toonaan
gevende maritieme historici en
neerlandici. Uiteindelijk zou het een
vijfdelige serie worden, in eerste instantie
bedoeld om ongepubliceerd materiaal te
ontsluiten en beschikbaar te maken bij
een breed publiek, en om meer bekend
heid te geven aan het project. Nog in
hetzelfde jaar verscheen het eerste
journaal, met de titel: De dominee met
stenen hart en andere overzeese
briefgeheimen. In 2009 verschijnt bij
dezelfde uitgever: De smeekbede van
een oude slavin en andere verhalen uit
de West. Beide boeken worden door
lezers en recensenten goed ontvangen.
Een jaar later verscheen het derde deel:
De voortvarende zeemansvrouw.
Openhartige brieven aan geliefden op
zee. Dit deel concentreerde zich op de
brieven van een tweetal jonge vrouwen
uit het eind van de achttiende eeuw,
Hendrikje de Cerff en Meymerigje Buyk.
De twee bundels brieven die beide
vrouwen aan hun echtgenoten, stuur
lieden van de VOC, zonden, werden in
TNA aangetroffen. Het derde journaal
geeft een mooi beeld van de alledaagse
beslommeringen van het 'VOC thuis
front' tijdens de jaren 1779-1780.
De redactie luisterde ook naar de vraag
om aandacht voor andersoortig
materiaal, zoals zakelijke correspon
dentie, scheepsjournalen, drukwerk en
andere documenten uit het HCA-archief.
Het vierde deel, verschenen in 2011,
bevat dit soort bronnen en is getiteld:
De gekaapte kaper. Brieven en scheeps
papieren uit de Europese handelsvaart.
Ze hebben betrekking op de vaart langs
de Europese kusten - de Noordzee, de
Oostzee en de Middellandse Zee.
In november 2013 - een jaar te laat
maar dubbeldik - is het laatste boek
in de reeks verschenen, met de titel:
Buitgemaakt en teruggevonden.
Nederlandse brieven en scheepspapieren
in een Engels archief. In ruim veertig
langere en korte bijdragen leveren bijna
evenzoveel auteurs een bijdrage, waarbij
het weer vooral brieven zijn die de toon
zetten. De cirkel is rond.
Sailing Letters is een zinvol initiatief
geweest, met veel publiciteit, een flinke
hoeveelheid gedigitaliseerde bestanden,
noodzakelijke conservering van archivalia,
een boekenserie en vele spin-offs. Het
management van de KB besloot in het
najaar van 2010 om (met uitzondering
van de twee nog te verschijnen journaals)
het project te stoppen en over te dragen
aan het Nationaal Archief. Nieuwe
initiatieven laten vooralsnog op zich
wachten. De spin-offs, zoals Brieven als
buit (Universiteit Leiden), Gekaapte
brieven (Meertens Instituut), Brieven
boven water (KRO televisieserie) en
allerlei kleinere projecten en websites,
zijn op zich parels, maar doen met enige
heimwee denken aan de oorspronkelijke
opzet van het project: de duurzame,
centrale database die - Stichting Digitaal
Erfgoed Nederland zal het beamen -
toch het uiteindelijke doel moet zijn.
Perry Moree maritiem historicus. Moree
is CFO bij uitgeverij Koninklijke Brill in
Leiden. Tot 2010 was hij werkzaam als
directeur bedrijfsvoering van de KB.
Dirk J. Tang maritiem historicus. Tang
werkte tot 2011 voor de KB aan verschil
lende projecten, waaronder Sailing
Letters.
SAlJ.l^i LEI lKIIJi 'nl -■ 'l VI. IV
nummer 10 2013 33
