Een behouden vaart
Sonttolregisters online beschikbaar
De Sont is een belangrijke scheepvaartverbinding tussen de Oostzee en de Noordzee. In Helsingor
werd al in de middeleeuwen tol geheven van alle schepen die passeerden. De Sonttolregisters (STR)
vormen hiervan de administratieve neerslag. Ze zijn, met enige hiaten in het begin, bewaard van
1497 tot 1857. Sinds kort zijn ze ook digitaal te raadplegen.
Aanleiding
Om in die lacune te voorzien werd in de
jaren '90 door het Ryksargyf besloten tot
de aankoop van microfilms van de
registers. Nader onderzoek van de registers
bevestigde dat ze een gedetailleerd
inzicht boden in het reilen en zeilen van
de Friese koopvaardij. Met de Rijksuni
versiteit Groningen werd een onderzoeks
plan opgesteld. Gedetailleerde ontslui
ting van de registers op het niveau van
de afzonderlijke doorvaarten was
daarvoor cruciaal. Er werd een project
voorstel ingediend bij de NWO (Neder
landse Organisatie voor Wetenschappe
lijk Onderzoek). Dit resulteerde in het
project 'Sonttolregisters online', mogelijk
gemaakt door zowel de NWO als enkele
Friese culturele fondsen.
Aan de slag
Naar een nieuwe formule
De
broi
Siem van der Woude I
De Sonttolregisters zijn een belangrijke
bron voor de economische geschiedenis
van Europa. Ze geven inzicht in de
betrekkingen tussen het Oostzeegebied
en de rest van Europa. Eeuwenlang
vervulden de haven en de stapelmarkt
van Amsterdam een spilfunctie in het
goederenverkeer tussen oost en west en
speelden schippers uit de Nederlanden
een hoofdrol in het vervoer.
De registers werden lange tijd geciteerd
via de Sonttoltabellen, gepubliceerd
door de Deense onderzoekers Bang en
Korst. Maar deze publicaties hadden
belangrijke beperkingen: het vaargedrag
van individuele schippers valt er niet uit
te reconstrueren. Wel blijkt uit de
tabellen dat vanuit de Friese havens aan
de Zuiderzee en op de Waddeneilanden
volop werd deelgenomen aan de vaart
op de Oostzee. Het bronnenmateriaal
over deze Friese koopvaardij is echter
schaars.
Het invoerwerk werd na een Europese
aanbesteding uitgevoerd door Breed,
de sociale werkplaats van Nijmegen en
omgeving. Het Deense Rigsarkivet, de
beheerder van de originele registers,
heeft vanaf het begin met raad en daad
meegewerkt aan het digitaliserings
project. Erik Goebel, verbonden als
onderzoeker aan het Rigsarkivet, was
zeker in het begin een uiterst nuttige
vraagbaak.
Het invoerwerk is door Breed uitgevoerd
in de periode 2009-2013. Het is een
geweldige prestatie dat de medewerkers
van Breed na een tamelijk korte instructie
in staat bleken het Deense handschrift
in de registers te ontcijferen. In 2012
bleek dat de gekozen formule goed
werkte voor de registers uit de periode
1634-1857. De bijna 1,5 miljoen door
vaarten uit deze periode zijn inmiddels
te raadplegen via de website
www.soundtoll.nl, en daarvan wordt
volop gebruikgemaakt.
Een ernstige complicatie vormde
de ontdekking dat de redactie van de
registers voor 1634 veel ingewikkelder
is dan in de jaren daarna. Omdat het
handschrift uit deze jaren ook moeilijker
was, was het voor Breed niet mogelijk
dit deel van de registers in te voeren.
Om de klus toch helemaal af te maken
is een nieuwe formule ontwikkeld
waarbij een beroep wordt gedaan op
vrijwilligers met een zekere paleografische
ervaring. Deze kunnen via internet met
een online invoermodule stukjes
Sonttolregister invoeren. Deze nieuwe
formule werkt en er is al een begin
gemaakt met de werving van vrijwilligers.
Schippers uit Woudsend participeerden op
grote schaal in de Sontvaart. Het origineel van
deze illustratie bevindt zich in het Prentenkabinet
van het Fries Museum. Deze reproductie is van
de hand van Sjoerd Andringa (coll. HCL).
Een bij Tresoar aangestelde coördinator
leidt de instructie en correctie in goede
banen. Het is de ambitie het hele project
eind 2016 te voltooien. Belangstellenden
kunnen zich melden bij Ubo Kooijinga
(Tresoar) via ubo.kooijinga@tresoar.nl.
Inmiddels is er een grote groep econo
misch historici uit tal van landen die
regelmatig gebruikmaken van deze
bron. Vaak proberen zij de informatie uit
de Sonttolregisters te combineren met
lokale gegevens, met interessante
resultaten tot gevolg. Voorbeelden
daarvan zijn te vinden op
www.soundtoll.nl Onderzoek
Workshops en papers. Ook de individuele
onderzoekers en genealogen weten de
database te vinden. Een varende voor
ouder is in de registers soms jarenlang
te volgen.
Siem van der Woude teamleider
Onderzoek bij de afdeling Ontwikkelteams
van Tresoar, Fries Historisch en Letter
kundig Centrum te Leeuwarden.
30 2013 nummer 10
