sofararh
nusa-nla-td:
Omvang VOC-archieven
Hoofdstructuur
Het archief van de Hoge Regering omvat
slechts een deel van wat eens aan archief
is gevormd in Kasteel Batavia. Dit
kasteelcomplex werd begin negentiende
eeuw afgebroken. Hier huisde eens de
Generale Secretarie van de VOC in Azië.
Brieven en rapporten van alle VOC-facto-
rijen in Azië kwamen daar binnen en
werden er gearchiveerd.
De hoofstructuur van het archief wordt
gevormd door de net-generale resoluties
van de Hoge Regering en de dagregisters
van het kasteel Batavia. De net-generale
resoluties omvatten circa 211.000 pagina's
van 1613 tot 1810. In de eerste helft van
de achttiende eeuw maakten de klerken
de resolutiedelen steeds omvangrijker.
Eigentijdse marginalia
Ambachtelijk werk
Senior archivaris Mona Lohanda begon
ruim tien jaar geleden uit eigen beweging
met het transcriberen van marginalia uit
de dagregisters. Dat leverde na tien jaar
van toegewijde arbeid een concept
manuscript op van meer dan 5.500
pagina's. Deze marginalia worden tijdens
het project in gedeelten gecollationeerd
en vervolgens geconverteerd naar records
in een databasebestand. Deze records
worden in de website automatisch
gekoppeld aan de metadata van de scans.
Zo ontstaat een zeer gedetailleerde
toegang op de dagregisters die volledig
doorzoekbaar is. Op deze wijze kunnen
onderzoekers in het kort kennisnemen
van de inhoud van elke scan door middel
van deze gedigitaliseerde eigentijdse
toegang.
Het collationeren van 5.500 pagina's ruwe
transcriptie is echter zeer tijdrovend en
specialistisch werk, waarbij duizenden
begrippen en (plaats)namen juist getrans
cribeerd dienen te worden. Na enkele
jaren van collationeren is meer dan de
helft online gezet. Het dagregisterproject
laat zien dat het maken van digitale
producten weliswaar veel ICT-expertise
Achttiende-eeuwse 'realisten'
Ook de resolutieboeken vertonen margi
nalia en lange marginalialijsten. Op het
totaal van 211.000 pagina's aan resoluties
zijn er meer dan 13.500 pagina's aan
marginalialijsten uitgeschreven. Het is
onbegonnen werk om die alle te tran
scriberen, zoals wel gedaan is bij
marginalia bij de dagregisters van Batavia.
Begin achttiende eeuw concludeerden
ook de secretaris en klerken van de
Generale Secretarie dat de hoeveelheid
marginalia in de resolutieboeken wel heel
erg begon uit te dijen. Teveel om goed
overzicht te houden op de genomen
besluiten. Voortaan ging een 'realist' aan
de hand van een onderwerpenlijst
marginalia selecteren die betrekking
hadden op de voornaamste besluiten
betreffende een onderwerp. Deze 'realia'
werden jaarlijks uit de marginalialijsten
geselecteerd en op onderwerp weer
uitgeschreven. Gedurende de achttiende
eeuw werden zo nu en dan de realia voor
een aantal jaren opnieuw uitgeschreven
en gebundeld.
De verzameling van circa dertig gebun
delde achttiende-eeuwse realiadelen
werd in de jaren 1882-1886 door het
'Bataviaasch Genootschap voor Kunsten
en Wetenschappen' in drie delen
gepubliceerd. Deze delen zijn voor het
DASA-project gedigitaliseerd, gecontro
leerd en in een database geplaatst.
Hiermee is een toegang gemaakt van
circa 47.000 records tot de net-generale
resoluties. De realia zijn al op onder
werpen gegroepeerd, zijn volledig
doorzoekbaar en kunnen ook in chronolo
gische volgorde worden getoond op de
website. De realia database is al online
te zien. Het komende jaar zullen de scans
van 211.000 pagina's net-generale
resoluties worden gekoppeld aan deze
achttiende-eeuwse gedigitaliseerde
toegang.
internationale historici exemplarische
documenten in de zogeheten 'Harta
Karun', ofwel de 'verborgen schat'
collectie.
De VOC-archieven die in Zuid-Jakarta zijn
geconserveerd, zijn in omvang 2,5 kilo
meter lang. Het zal derhalve nog vele
jaren duren voordat de belangrijkste
series uit dit archief zijn gedigitaliseerd en
toegankelijk gemaakt. Het archief valt
feitelijk uiteen in twee deelarchieven: de
archieven van de gouverneurs-generaal
en raden van Indië (ook wel de 'Hoge
Regering' genoemd, en de archieven van
allerlei instituties in en van de stad
Batavia. Aangezien de bestuurlijke instel
lingen van Batavia direct onder het gezag
van de Hoge Regering vielen, rekenen we
de Bataviase archieven ook onder de
VOC-archieven.
Dit ging ten koste van de omvang van de
andere belangrijke serie: de dagregisters
van Batavia, circa 80.000 pagina's. In feite
kunnen allerlei ingekomen en uitgaande
brievenseries, plakkaat- en contracten-
boeken et cetera, chronologisch worden
verbonden met deze dubbele ruggengraat
van het archief van de Hoge Regering.
De afzonderlijke archiefdelen van de
resoluties en dagregisters zijn soms meer
dan duizend foliopagina's dik. De eerste
toegang tot het archief is de gedigitali
seerde inventaris. Deze is gekoppeld aan
de digitale archieven. Het praktisch
gebruik van de digitale archieven is echter
beperkt zonder goede zoekmogelijk
heden. Voor dit grote probleem is een
oplossing gevonden. Veel VOC-archieven
zijn op elke pagina voorzien van eigen
tijdse marginalia: in de marge neer
geschreven korte samenvattingen van de
tekst. Wanneer een jaar werd afgesloten,
dan werden alle marginalia overge
schreven in een 'register', feitelijk een
chronologische lijst van marginalia.
De net-generale resoluties en dagregisters
laten in vrijwel elk deel marginalia en
marginalialijsten zien.
vergt, maar ook dat het traditionele,
tijdrovende, ambachtelijke werk van
transcriberen, collationeren, tekstanalyse
en standaardisatie van spelling nog
steeds de wetenschappelijke waarde van
een digitaal bronnenproject bepaalt.
Hendrik E. Niemeijer historicus en
projectleider digitalisering in Jakarta.
nummer 10 2013 17
