De archiefervaring van
Caroline de Hart
Sinds 2009 ben ik werkzaam bij het Streekarchief Langstraat
Heusden Altena. Ik heb daar meerdere functies vervuld, van
medewerker studiezaal tot inventarisator. Het toeval wil dat ik een
van mijn eerste archiefervaringen opdeed bij deze archiefdienst.
aan de plaats waar het kasteel gestaan
had, uiteraard op kerstavond. Aangezien
er meerdere wielen in de omgeving van
het klooster Mariënkroon te vinden zijn,
was verder onderzoek noodzakelijk om
de exacte locatie van dit legendarische
kasteel te bepalen. Onvoorbereid
kwamen we in het archief te Heusden
aan. Vanwege ons gebrek aan ervaring
leverde ons bezoek niet meer op dan
een aantal tijdschriftartikelen. De plaats
van het bewuste wiel bleef onduidelijk.
Een aantal jaren later kreeg ik via mijn
werk bij het Streekarchief weer met de
legende te maken: de laatste paters van
abdij Mariënkroon besloten hun archief
aan het Streekarchief in bruikleen te
geven. Ik had het voorrecht dit archief te
mogen inventariseren. Het geeft een
kijkje in het leven van deze cisterciënzer
gemeenschap, die in het begin van de
twintigste eeuw vanuit Frankrijk in
Nieuwkuijk is beland. In dagboeken
wordt het leven van de paters van dag
tot dag beschreven. Maar niet alleen uit
de losse stukken; ook uit het archief als
geheel valt het een en ander over de
levensloop van dit klooster op te maken.
Zo is het archiefmateriaal afkomstig uit
de hoogtijdagen van het klooster
aanzienlijk, terwijl na de jaren '70,
wanneer het aantal kloosterlingen
begint af te nemen, ook het aantal
Tussen deze archiefstukken trof ik een
transcript aan van een luisterspel, op
zaterdag 14 juli 1951 uitgezonden door
de KRO. Dit luisterspel vertelt het
verhaal van een verzonken klooster dat
gestaan heeft in Elshout, een plaatsje in
de buurt van Nieuwkuijk. Hoewel de
paters in dat klooster de verleidingen
van de duivel weten te weerstaan,
verdwijnt het klooster net als het kasteel
te Nieuwkuijk in een wiel. Op kerst
avond is daar geen hulpgeroep te horen,
maar het gezang van de broeders die
hun getijden zingen. Uiteraard loopt het
met de broeders beter af dan met de
feestgangers: hun zielen stegen op tot
God, het eeuwig Heil.
Met twee vriendinnen deed ik onderzoek
naar plaatsen en gebouwen waaraan
lokale legenden en spookverhalen
verbonden zijn. Ons uiteindelijke doel
was het opzetten van een website met
informatie over de legenden en de
locaties waarop deze betrekking hebben.
Een van deze legenden handelt over een
kasteel dat gezonken zou zijn bij het
plaatsje Nieuwkuijk. Het kasteel zou
gestaan hebben op de plaats waar nu
een diep wiel ligt, nabij abdij Mariën-
kroon. Volgens de legende is op deze
plaats op kerstavond ieder jaar opnieuw
het geroep om hulp te horen van de
mensen die eeuwen geleden met het
kasteel gezonken zijn. De bewoners van
het kasteel leidden een slecht leven.
Tijdens een feest dat door de kasteelheer
op kerstnacht was georganiseerd,
verscheen onaangekondigd een zwarte
ridder. Toen het feest zijn hoogtepunt had
bereikt, sloop een van de knechten het
kasteel uit. Hij was nauwelijks aan de
overkant van de gracht of hij hoorde een
gekraak en gekreun achter zich. De
muren van het kasteel trilden, de torens
scheurden en het kasteel zonk met alle
feestgangers in de diepte. De zwarte
ridder was de duivel die de kasteelheer
en de zijnen was komen halen....
Ons onderzoek naar deze legende zou
niet compleet zijn zonder een bezoek
Caroline de Hart: 'De verleiding blijft groot om
bij een van deze wielen op kerstavond een
kijkje te nemen...'
archiefstukken daalt. Daarnaast zijn de
archiefstukken tijdens de bloei van het
klooster door de pater archivaris
voorzien van een omslag met inventaris
nummer, iets wat bij de latere stukken
ontbreekt: de paters kwamen vanwege
hun geringe aantal simpelweg niet
meer aan de verzorging van hun archief
toe.
Na wat speurwerk op internet werd
duidelijk dat legenden over op kerst
nacht verzonken kloosters en kastelen,
vaak op plaatsen waar tegenwoordig
een wiel is, alomtegenwoordig zijn. Toch
blijft de verleiding groot om bij een van
deze wielen op kerstavond een kijkje te
nemen...
Caroline de Hart archivist, Streekarchief
Langstraat Heusden Altena.
De paters van Mariënkroon voor de abdij, 1957 (collectie abdij Mariënkroon, Streekarchief Langstraat
Heusden Altena).
nummer 7 201 3 5
