r
r
Instellingen met een
collectieomvang groter
dan 20 kilometer heffen
allemaal gebruiks-
vergoeding op hun
reproducties.
Profijtbeginsel
Taak
Hier ligt een taak voor
de brancheorganisatie,
wellicht in de nabije
toekomst gefuseerd met
de beroepsorganisatie.
Transparantie
archiefpraktijk.
Door de gebruikersgerichte oriëntatie in
de jaren negentig, digitale mogelijk
heden en grotere vrijheid van archief
instellingen om hun beleid te bepalen,
zijn archiefinstellingen meer markt
gericht gaan denken en handelen: het
cultureel ondernemerschap deed zijn
intrede. Voorheen werd de archiefsector
gefinancierd met publiek geld. De
overheid is tegenwoordig nog steeds de
voornaamste financieringsbron, maar
archiefinstellingen boren nu ook andere
geldbronnen aan. Denk aan het tegen
vergoeding geven van cursussen en
rondleidingen en het verrichten van
betaald onderzoek. Een aantal
archiefinstellingen is ook overgegaan
tot het heffen van gebruiksvergoe-
dingen op reproducties.
Van de archiefinstellingen met een
collectie die kleiner is dan vier kilometer,
heft de grote meerderheid geen gebruiks-
vergoeding. In de kleinste categorie
heft geen van de archiefdiensten zelfs
gebruiksvergoeding. De grote
meerderheid van de archiefdiensten die
een collectie beheert van vier kilometer
of meer heft wel gebruiksvergoeding.
Instellingen met een collectieomvang
groter dan 20 kilometer heffen allemaal
gebruiksvergoeding op hun
reproducties.
De meeste archiefinstellingen die
gebruiksvergoeding heffen, hanteren de
grootte van de oplage als criterium om
te bepalen of er sprake is van een
commerciële publicatie of niet. Niet alle
instellingen geven aan vanaf welke
oplage men overgaat tot heffen van
gebruiksvergoeding. De oplagecriteria
zijn niet bij alle archiefdiensten gelijk.
Principieel: het besluit tot heffing van
gebruiksvergoeding dient door de
eigenaar, het bevoegde overheids
orgaan (staat, provincie, gemeente),
te worden genomen en niet door een
ondergeschikte dienst.
Vrijwel alle instellingen die gebruiks
vergoeding heffen hanteren het profijt
beginsel: wie ten doel heeft winst te
behalen met publiek bekostigde
informatie, moet daarvan iets afstaan.
Dat 'iets' is vaag. Ketelaar had in 1979
met zijn waarschuwing over willekeur
een vooruitziende blik. Uit het onder
zoek van Flaat is naar voren gekomen
dat willekeur een rol speelt ten aanzien
van de prijsstelling.
Naast de aspecten van transparantie
en willekeur is het goed om ook vanuit
praktisch oogpunt naar de wenselijkheid
van het heffen van gebruiksvergoeding
te kijken. Hoe groot is nu eigenlijk het
inkomen dat door instellingen met deze
heffing vergaard wordt? Hiernaar is
overigens door Flaat niet gevraagd. Een
aantal respondenten heeft uit eigen
beweging aangegeven dat in de praktijk
deze heffing niet zo snel wordt
opgelegd.
een vorm van openbaarmaking (scriptie
Sanne Baar, Vraag versus Afspraak,
Rotterdam, 2009).
Ab Gietelink heeft het wettelijke gelijk
niet aan zijn kant, niet wat auteursrecht
betreft, maar bovenstaande maakt wel
duidelijk dat er bij de diverse archief
instellingen een ondoorzichtige tarieven
structuur heerst waar de gebruiker geen
touw aan vast kan knopen, en wij eerlijk
gezegd ook niet. Hier ligt een taak voor
de brancheorganisatie, wellicht in de
nabije toekomst gefuseerd met de
beroepsorganisatie.
Redactie Archievenblad
Als alternatief voor de gebruiksvergoe-
ding als inkomstenbron zou eens goed
gekeken moeten worden naar de kosten
die bij verzoekers in rekening worden
gebracht voor het leveren van producten
en diensten. Wat wordt gezien als
basisproduct, wat als extra dienstverle
ning en vooral, welke kostprijs wordt in
rekening gebracht? De integrale kostprijs
of de marginale kostprijs? In die keuze
zit eveneens een overweging publiek
domein versus profijtbeginsel. Willekeur
en gebrek aan transparantie pleiten
voor afschaffing. Het is beter om een
goede kostprijs te bepalen, inclusief
beheerskosten.
Bovendien, controleren van het feit dat
iemand bestelt voor privégebruik
(zonder gebruiksvergoeding) en toch
publiceert is zo goed als onmogelijk.
Bovendien: door de auteurswet wordt
het verstrekken van de kopie aan de
klant, ook voor privégebruik, gezien als
nummer 6 2013 13
