Uitgelezen
Walburg Pers (Zutphen, 2012), ISBN
9789057308314, 176 pp., 34,95.
Gelre en Zutphen
soepele stijl en op een genuanceerde
manier, waar nodig met aandacht voor
verschillende opvattingen onder historici.
Gelre ontstond uit twee kerngebieden:
Gelre en het graafschap Zutphen. Het
eerste is in de kern een aan het aarts
bisdom Keulen onttrokken voogdij die in
de 11de eeuw in bezit kwam van de
Wassenbergs, wier machtsbasis zou
verschuiven van de gelijknamige plaats
naar de burcht Gelre, waar later het stadje
Geldern zou ontstaan. Dankzij een
huwelijk konden de Wassenbergs zich in
de 13de eeuw behalve graaf van Gelre
ook graaf van Zutphen noemen. Het
gecombineerde graafschap werd in 1339
door de Duitse keizer gepromoveerd tot
hertogdom, waarmee hij een steviger
buffer opwierp tussen het keizerrijk en het
Franse koninkrijk. Nadat het geslacht
Wassenberg in 1371 uitstierf, kwam het
hertogdom in handen van de Guliks, die
zich in de 15de eeuw in toenemende
mate moesten verweren tegen de
expansiedrang van de Bourgondische
hertogen. In 1543 kreeg Karel V Gelre
definitief op de knieën. De reeks
portretten eindigt met Filips II, die in 1581
ook door Gelre niet langer werd erkend als
vorst. Gelderland werd (zonder het
Overkwartier) een van de zeven provincies
die zich verenigden in de Republiek. In die
constellatie was voor Gelderland slechts
een ondergeschikte rol weggelegd.
Strijd
Gerben Graddesz Hellinga, Hertogen
van Gelre. Middeleeuwse vorsten in
woord en beeld (1021-1581)
In de inleiding van Hertogen van Gelre.
Middeleeuwse vorsten in woord en beeld
betoogt G.G. Hellinga dat het belang en de
dominante positie die het graafschap
(vanaf 1339: hertogdom) Gelre tot in de
zestiende eeuw had, in de geschiedschrij
ving nauwelijks tot hun recht komen.
Meer dan Holland en Utrecht zou Gelre,
evenals Vlaanderen en Brabant, ook in de
'internationale' politiek van de middel
eeuwen van betekenis zijn geweest. In
dat licht bezien is het enigszins ironisch
dat Hertogen van Gelre niet alleen wat
betreft de opzet maar ook qua titel in
hoge mate schatplichtig is aan het in 1995
verschenen en in 2010 herziene Graven
van Holland van D.E.H. de Boer en E.H.P.
Cordfunke. Ook het hier te bespreken boek
behandelt de geschiedenis van de 11de
tot en met de 16de eeuw aan de hand
van portretten van de opeenvolgende
graven/hertogen. Maar in afwijking van
de Hollandse evenknie worden de
Gelderse vorstenportretten afgewisseld
door korte hoofdstukken die de lezer
context bieden over specifieke aspecten
van de middeleeuwse geschiedenis,
waaronder het feodale stelsel, ridders,
kruistochten en het ontstaan van steden.
Dat voert zo nu en dan wat ver, al is het
goed dat op deze manier expliciet ook
aandacht wordt gevraagd voor de
ontwikkelingen in de 'buurlanden' Utrecht,
Brabant en Holland.
In Hertogen van Gelre wordt de ontwikke
ling van het hertogdom met veel kennis
van zaken beschreven en in een breder
kader geplaatst. Dat gebeurt in een
Dat de sterk Hollands georiënteerde
geschiedschrijving er nadien voor heeft
gezorgd dat de glorie van het machtige
hertogdom uit ons bewustzijn verdwenen
is, wordt onder meer geïllustreerd aan de
hand van de Gelderse veldheer Maarten
van Rossem. Aan hem kleeft een wrede
en hardvochtige reputatie, maar de auteur
nuanceert dit door erop te wijzen dat dit
beeld grotendeels afkomstig is uit de
Hollandse historiografie. Hoe dat ook zij,
de geschiedenis van Gelre is er onmisken
baar een van veel strijdgewoel. Zowel in
de vorstenportretten als in afzonderlijke
hoofdstukken is er in dit boek veel
aandacht voor vetes en oorlogsvoering.
Hertogen van Gelre bevat fraaie illustra
ties, waarvan de herkomst in de
bijschriften vaak wel, maar in sommige
gevallen geheel niet is aangegeven. Zo nu
en dan sluiten beeld en tekst niet
consequent op elkaar aan, zoals in het
geval van een afbeelding van de
stadsrechtoorkonde van Zutphen (pagina
36), waarvan het bijschrift niet correspon
deert met de beschrijving van de
complexe ontstaansgeschiedenis van het
stadsrecht in de tekst. Onduidelijk is verder
waarom een plattegrond van Deventer is
opgenomen (pagina 43). Ten slotte is het
jammer dat het boek een bibliografische
verantwoording mist. Deze opmerkingen
in de marge laten onverlet dat Hertogen
van Gelre een geslaagd boek is, dat de
politieke geschiedenis van het middel
eeuwse Gelre voor een breed publiek
helder uiteenzet.
Hildo van Engen Streekarchief Land van
Heusden en Altena.
nummer 5 2013 39
