sim
twintigste eeuw zou gaan duren. Met de
droogmaking van Polder De Biesbosch in
de jaren twintig en dertig van de vorige
eeuw kreeg het Eiland van Dordrecht zijn
definitieve vorm. Maar wat is definitief?
Na het hoge water van 1995 werd op
landelijk niveau besloten dat waterbe
heersing niet alleen bestaat uit dijkver
zwaringen maar ook uit ontpoldering om
het rivierwater meer ruimte te geven. Zo
is in 2012 Polder De Tongplaat terugge
geven aan de Biesbosch en heeft het
eiland weer wat van zijn grondgebied
verloren.
Geschil
Verloren strijd
Ook de route naar zee kwam steeds meer
onder druk te liggen. Dordrecht had
hierbij een dubbel probleem. Niet alleen
de havens waren ontoereikend voor de
steeds grotere zeeschepen, maar ook de
route naar zee was problematisch. De
traag stromende rivieren slibden dicht en
de oplossingen die men in Dordrecht
bedacht, werden door andere steden niet
geaccepteerd. Toen de Tweede Kamer in
1863 wetsontwerpen aannam die de
aanleg van het Noordzeekanaal en de
Nieuwe Waterweg regelden, raakten de
Dordtse gemoederen helemaal verhit.
De landelijke politiek bestempelde de
Dordtse verontwaardiging als 'kouwe
drukte'. Dordrecht wilde een goede
verbinding met de zee behouden, maar
het was een verloren strijd: Rotterdam en
Amsterdam werden de belangrijkste
zeehavens van Nederland en Dordrecht
zong alweer een toontje lager.
Uit de geselecteerde kaarten in de atlas
blijkt ook dat het tot na 1850 duurt,
voordat er iets in het stadsbeeld van
Dordrecht verandert. Door de industria
lisatie aan het eind van de negentiende
eeuw wordt de oude binnenstad al snel
te bekrompen en wordt het gebied aan
de andere zijde van de stadsgracht, de
Spuihaven, bebouwd. Het begint - mede
door de komst van de spoorwegen en de
bouw van het station - met de negen-
tiende-eeuwse schil. De stad keert zich
hiermee van het water af en richt zich
steeds meer op de verbindingen over
land. De entree van de stad komt
hierdoor aan de westzijde te liggen.
Saneringsplan
In de twintigste eeuw zet de steden
bouwkundige groei zich voort en komen
er vele nieuwe wijken bij. Ook gaat in de
jaren zestig de binnenstad op de schop
door een ingrijpend saneringsplan. Door
een toenemend verlangen bij de
inwoners naar ruimte, groen en recreatie
lijkt aan het begin van de eenentwin
tigste eeuw aan een verdere uitbreiding
van de woningbouw op het eiland een
halt te zijn toegeroepen. Er wordt bewust
gekozen voor een verdere verdichting
van de bestaande bebouwing. Samen
werking met de regio op bestuurlijk,
economisch en sociaal gebied wordt door
de groei en globalisering steeds
belangrijker. Of Dordrecht zich tot
centrum van een echte Drechtstad zal
gaan ontwikkelen, moet de komende tijd
echter nog blijken.
Besluit
Een op het eerste gezicht onverwachte
kaart in de Historische atlas van
Dordrecht is die van de Rijn en Waal bij
het fort Schenkenschans in de omgeving
van Lobith. Maar wanneer men zich wat
meer in de geschiedenis verdiept, blijkt
dat gebied van groot belang te zijn
geweest voor de handel en welvaart van
Dordrecht. In de zeventiende eeuw
ontstaat er een langdurig geschil tussen
de IJsselsteden en Dordrecht over de
waterverdeling van de Bovenrijn bij
Schenkenschans, waar de rivier zich
splitst in de Waal en Nederrijn. Om de
bereikbaarheid per schip van Arnhem,
Utrecht, Zutphen en Deventer te
verbeteren, willen deze steden meer
water via de IJssel en Nederrijn laten
stromen. Dit gaat echter ten koste van de
bevaarbaarheid van de Waal en dus van
de handel, vooral in hout. Aan het eind
van die eeuw is de bovenmond van de
Nederrijn bijna volledig dichtgeslibd en
wordt er gesproken over de aanleg van
een kanaal. Dordrecht protesteert fel,
maar staat alleen in het verzet, zodat de
stad uiteindelijk aan het kortste eind
trekt. In 1707 wordt het Pannerdens
Kanaal aangelegd, waardoor er meer
water door de IJssel en Lek gaat stromen.
In 1770 wordt besloten de wateraanvoer
via de Waal te vergroten, waardoor de
waterverdeling eerlijker zal verlopen.
Maar voor Dordrecht komt dit besluit te
laat: het is nog altijd een belangrijke
handelsstad, maar wel op zijn retour.
De historische ontwikkeling van
Dordrecht is mooi te volgen aan de hand
van de kaarten die in de atlas bijeen zijn
gebracht. Er is bewust voor gekozen om
Affiche uitgereikt ter gelegenheid van de
opening van de nieuwe havenoutillage
van de Wilhelminahaven. Kleurendruk naar
een tekening van J. Kastelein uit 1930.
Sloop van huizen aan de Kromme Elleboog
(foto H. Boshoven, 1960).
vooral nog niet eerder gepubliceerde
plattegronden uit de beeldcollectie van
het Stadsarchief te gebruiken. Deze zijn
op de tentoonstelling in het Dordrechts
Museum te zien, evenals een aantal
kaarten uit de Historische atlas van de
Biesbosch, die in 2012 verschenen is.
Maar Dordrecht laat zich niet alleen in de
kaart kijken. Filmfragmenten, foto's en
prenten helpen de kaarten hun verhaal te
vertellen. Tijdens de tentoonstelling, die
tot en met 6 oktober te bezichtigen is,
worden allerlei educatieve activiteiten in
het museum georganiseerd. De meeste
kaarten en ondersteunende afbeeldingen
zijn ook in de beeldbank van Regionaal
Archief Dordrecht te zien.
Teun de Bruijn gemeentearchivaris van
Dordrecht.
si jirirnbrt. i
30 2013 nummer 5
