m
Vanaf 9 juni wordt de stad Dordrecht weer eens op de kaart gezet. Op die dag verschijnt niet alleen
de Historische atlas van Dordrecht maar wordt ook de tentoonstelling Dordrecht op de Kaart in het
Dordrechts Museum geopend.
it
Spin in het web
De stad was gunstig gelegen: als een
spin in het web van rivieren en water
lopen. Op 6 november 1299 verleende
graaf Jan I het stapelrecht aan Dordrecht.
Tot dan toe was het zo dat kooplieden
zich met hun handelswaar uit vrije wil
naar Dordrecht begaven. Nu moesten de
schippers alle goederen - speciaal
genoemd werden wijn, graan en hout -
die ze over de Lek of Merwede
vervoerden, in Dordrecht aan wal
brengen en een bepaalde tijd te koop
aanbieden. Na het verstrijken van de
termijn mochten de schippers alles wat
niet verkocht was weer inladen om hun
geluk elders te beproeven. Daarnaast
beheerste Dordrecht de handel in
landbouwgewassen en zuivelproducten
in het middeleeuwse Zuid-Holland (het
Dordtse 'ommeland'). De boeren werden
gedwongen hun producten op de Dordtse
markt te brengen. Het in 1344 verleende
Maasrecht - schippers die vanuit zee de
Maas opvoeren, moesten hun lading naar
Dordrecht transporteren - zorgde voor
Teun de Bruijn I
Eeuwenlang hebben mensen geprobeerd
hun omgeving in kaart te brengen. Dat
was aanvankelijk best lastig zonder
gedegen kennis van de landmeetkunde.
Pas in de eerste helft van de zestiende
eeuw werd de driehoeksmeting of
trigonometrie beschreven door de
Nederlandse wiskundige Gemma Frisius.
Je klimt op een toren (A), kijkt naar twee
andere torens (B en C) en meet de
hoeken ten opzichte van de meridiaan
(de lijn van noord naar zuid). Dan klim je
op toren B en meet de hoeken, ook weer
ten opzichte van de noord-zuidlijn, als je
kijkt in de richting van toren A en toren C.
Als je nu de afstand weet tussen toren A
en toren B, dan kan je de afstanden
berekenen tussen de torens A en C en de
torens B en C zonder dat je op toren C
hoeft te klimmen.
Cartograaf Jacob van Deventer was de
eerste in ons land die dit principe in de
praktijk bracht. Hij was ook de man die
de oudst bekende kaart van de stad
Dordrecht tekende in 1545.
Kopie naar de kaart van J. van Deventer uit
1545. Maker onbekend, 1674.
De Historische atlas van Dordrecht, een
coproductie van Uitgeverij Vantilt en
Regionaal Archief Dordrecht, beschrijft de
veelzijdige geschiedenis van de oudste
stad van Holland, vanaf het ontstaan in
de twaalfde eeuw tot op heden. In 35
hoofdstukken, elk voorzien van een kaart
en ondersteunende illustraties, wordt de
ontwikkeling van de stad en zijn directe
omgeving gevolgd. De atlas heeft terecht
als ondertitel Stad in het water meege
kregen, want dit boek laat op vele
manieren zien welke belangrijke rol het
water in de geschiedenis van Dordrecht
heeft gespeeld.
Plattegrond van Dordrecht. Gravure in kleur.
G. Braun, omstreeks 1574.
Kaart van de waterweg van Dordrecht naar
zee. Lithografie in kleur. Maker onbekend,
1908 (uitgever Morks en Geuze).
nog meer bedrijvigheid. De stad groeide
dankzij deze privileges in de veertiende
eeuw uit tot het economische en
commerciële hart van Holland en
beleefde toen zijn Gouden Eeuw.
Maar het alom aanwezige water leidde
ook tot minder voorspoedige tijden, zoals
na 1421 toen de Sint-Elisabethsvloed een
groot deel van het achterland verzwolg
en de verbinding met het Brabantse
achterland werd verbroken. De stad lag
geïsoleerd en in deze nieuwe situatie
konden schippers zich gemakkelijker aan
de stapelverplichtingen onttrekken. Toch
bleven de Dordtenaren niet lang bij de
pakken neerzitten. Al aan het eind van
de zestiende eeuw begon een uitgebreid
inpolderingsproces, dat tot in de
nummer 5 2013 29
