Uitgelezen
Simancas
Vroegmoderne tijd
Postmoderne discours
Marc-André Grebe, Akten, Archive,
Absolutismus? Das Kronarchiv von
Simancas im Herrschaftsgefüge der
spanischen Habsburger (1540-1598)
Vervuert Verlagsges (Frankfurt am Main,
2012), ISBN 9783865276377, 755 pp.,
96,00.
Charles Jeurgens
In 1559 keerde Filips II de Nederlanden
definitief de rug toe om zijn rijk
voortaan vanuit Spanje te besturen. Die
verhuizing kwam de Rey Papelero, de
bijnaam die hij nog tijdens zijn leven
van zijn onderdanen kreeg, duur te
staan. Een van de schepen, volgeladen
met persoonlijke documenten, zonk op
weg naar Spanje en deze gebeurtenis
zou best eens van grote invloed geweest
kunnen zijn op de archiefpolitiek van de
vorst. Althans, zo denkt de Duitse histo
ricus Marc-André Grebe die afgelopen
jaar een boek van maar liefst 755
pagina's publiceerde over het koninklijk
archief in Simancas (Valladolid).
In het Archievenblad van juli 2007 deed
Agnes Jonker op bevlogen wijze verslag
van het bezoek dat zij aan het archief in
het Spaanse Simancas had gebracht. In
haar bijdrage sprak ze het vermoeden
uit dat het archief niet alleen een
goudmijn voor historici maar ook voor
archivarissen was. Gehuisvest in de
burcht die in 1540 door Karel V als
bewaarplaats voor de koninklijke
archieven in gebruik werd genomen,
vormde het eeuwenlang de 'zetel van
het geheugen' van en voor de achter
eenvolgende Spaanse koningen. Door
deze lange ononderbroken geschiedenis
biedt het archief van Simancas een
uitgelezen kans om de geschiedenis van
het archiefbeheer te bestuderen. Toch is
het niet een archiefwetenschapper maar
een historicus die zijn tanden in de
administratieve geschiedenis van het
archief van Simancas heeft gezet. Vorig
jaar verscheen de vuistdikke handels
editie van het proefschrift van Marc-
André Grebe over de eerste 58 jaar van
het archief van Simancas onder de titel
Akten, Archive, Absolutismus? Das
Kronarchiv im Herrschaftsgefüge der
spanischen Habsburger (1540-1598).
Grebe promoveerde in 2010 op dit
proefschrift aan de Universiteit van
Bielefeld waar tussen 2005 en 2010 in
totaal 17 promovendi werkten aan het
onderzoeksprogramma 'Archiv - Macht -
Wissen. Organisieren, Kontrollieren,
Zerstören von Wissenschaftsbestanden
von der Antike bis zur Gegenwart'.
Het archief van Simancas wordt gezien
als het eerste vroegmoderne staats
archief in Europa. In 1520 en 1521 werd
de nog jonge en onervaren Karel V
geconfronteerd met een grootschalig
verzet van belangrijke steden in Castilië
tegen een aantal onpopulaire belasting
maatregelen. Het verzet nam uiteindelijk
de vorm aan van een opstand waarbij
ook de legitimiteit van het koninklijk
bestuur onder vuur kwam te liggen. Tal
van documenten die de macht van de
Kroon legitimeerden werden tijdens
gewelddadigheden vernietigd en deze
traumatische ervaring wordt als een van
de belangrijkste reden gezien voor de
oprichting van het beveiligde archief in
Simancas. Waarom het vervolgens toch
nog 20 jaar duurde alvorens Karel V door
een koninklijk bevel de toren van de
burcht van Simancas aanwees als veilige
bewaarplaats voor de archieven, doet in
dat licht wat vreemd aan. Grebe geeft er
ook geen verklaring voor. De reden
waarom Simancas (toentertijd een dorp
van minder dan 500 inwoners) werd
uitgekozen had vooral te maken met de
nabijheid van de Chancilleria Real, de
rechtbank in Valladolid die lange tijd
verantwoordelijk was voor alle
processen die in hoger beroep in Castilië
werden gevoerd. Het was een van de
weinige staatsinstellingen die niet met
de rondreizende heerser meetrokken.
Het archief van deze instelling kan als
de eigenlijke voorloper van het archief
in Simancas gezien worden. Valladolid
fungeerde geruime tijd als de hoofdstad
van Castilië. Het was de stad waar het
ambulante hof vaak verbleef tot Filips II
in 1561 Madrid tot de officiële hoofdstad
maakte. Het had misschien voor de hand
gelegen om met de verhuizing van het
hof naar Madrid ook de archieven in
Simancas te verplaatsen. Daar was
inderdaad enige tijd sprake van, tot Filips
II in de jaren tachtig van de 16e eeuw
de discussie ten gunste van Simancas
beëindigde. Grebe speculeert zelfs even
over de vraag of het gunstige droge
klimaat van Simancas voor het behoud
van papier nog een rol zou kunnen
hebben gespeeld bij de afwegingen.
De vragen die Grebe in zijn boek aan de
orde stelt, zijn voor een belangrijk deel
ingegeven door het postmoderne
discours over het archief als instrument
van de macht. Dat vraagt zich in de
eerste plaats af hoe het 16e-eeuwse
concept van archief er eigenlijk heeft
uitgezien, om vervolgens in een aantal
deelthema's naar specifieke aspecten
van de functies van het archief te kijken.
Hij heeft zijn boek op die manier ook
gestructureerd: in vijf grote afdelingen
behandelt hij achtereenvolgens de
geschiedenis van de institutionalisering
van het archief in Simancas; de betekenis
van het archief voor het Habsburgse
'kennismanagement'; de ordenings
systemen en archiefconcepten die in
24 2013 nummer 2
