Uitgelezen
Md narifiin^un
VUuxrttingert
in div cifdf ci'ttii'
Kees Nieuwenhuysen en Tim de Ridder,
Ad Flaridingun. Vlaardingen in de elfde
eeuw
Uitgeverij Verloren (Hilversum 2012)
Middeleeuwse Studies en Bronnen
CXXXV, ISBN 978-90-8704-258-5, 263 pp.,
25,00.
In dit rijk geïllustreerde boek worden de
middeleeuwse bronnen over de Slag bij
Vlaardingen en andere Vlaardingse
gebeurtenissen in de elfde eeuw zo
volledig mogelijk gepresenteerd. Die slag
uit 1018, gewonnen door graaf Dirk III
tegen een veel groter leger van de Duitse
keizer Hendrik II, wordt wel gezien als
het begin van het latere Holland. Veel
voorwerk werd door beide auteurs in het
afgelopen decennium reeds gepubliceerd
in Terra Nigra, periodiek van de
Archeologische Werkgroep Helinium, en
in publicaties van het Vlaardings
Archeologisch Kantoor (VLAK).
De toelichting bij het bronnenoverzicht
laat vier hoofdgroepen zien: verhalende
bronnen, dodenboeken, diplomatieke
bronnen en overige bronnen. De lijst telt
65 bronnen en de relaties ertussen
worden overzichtelijk gepresenteerd.
Aparte aandacht wordt besteed aan de
betrouwbaarheid van middeleeuwse
bronnen. Alles is voortreffelijk
geïllustreerd, ook in kleur.
De verhalende bronnen - annalen,
kronieken, vitae en mirakelboeken - zijn
geschreven in de elfde tot en met de
veertiende eeuw en worden in
chronologische volgorde gepresenteerd.
Het overzicht bevat zowel
'oorspronkelijke' werken, waarin
bepaalde gebeurtenissen voor het eerst
of met nieuwe bijzonderheden worden
beschreven, als afgeleide werken, waarin
alle gegevens zijn overgenomen uit
oudere werken.
Omgekeerde verjaardagskalenders
Op één uitzondering na ('De Rymkroniek
van Holland') zijn alle teksten vertaald
uit het Latijn, vanwege de
toegankelijkheid voor een breed publiek
in modern Nederlands. Elke bron wordt
voorafgegaan door een heldere
introductie waarin de gebeurtenissen in
de context van de tijd geplaatst worden,
inclusief verhelderende noten, ook bij
de bron zelf. Interpretatieverschillen en
kennelijke of aantoonbare onjuistheden
passeren daarbij de revue, en gemaakte
keuzes worden aangegeven.
De dodenboeken of necrologieën, niet
onaardig getypeerd als een soort
omgekeerde verjaardagskalenders,
geven de sterfdag aan waarop voor
iemand gebeden kon worden. Ze
verschaffen ook veel namen van
personen die in 1018 sneuvelden of
omdat ze anderszins te maken hadden
met het elfde-eeuwse Vlaardingen.
De diplomatieke bronnen betreffen
vooral het formele eigendom van
goederen in en om Vlaardingen;
goederen die kriskras door elkaar lagen
en veel toponiemen laten zien. Aparte
aandacht is er voor de kerk van
Vlaardingen en het grafelijke hof aldaar.
Voor de komeet die direct na de slag in
1018 verscheen, beschikt men zelfs over
Oosterse bronnen (China). De overige
bronnen worden afgesloten door de
Rymkroniek van Klaas Kolyn, wat geen
middeleeuwse bron is maar een latere
vervalsing. Hierdoor zijn enkele
hardnekkige misverstanden ontstaan,
zoals de plaats van de burcht van Dirk III
in Dordrecht.
Antwoorden en nieuwe vragen
In de uitleiding wordt nader ingegaan
op de relatie van het West-Friese
graafschap met Vlaardingen aan de
hand van de geografische ligging, de
bewoningsgeschiedenis, de historische
en archeologische bronnen, besloten
door een aantal onderzoeksvragen. Het
archeologisch onderzoek in de Grote
Kerk (1967) en bij het Gat in de Markt
(2002), waarbij een deel van een
elfde-eeuwse begraafplaats met 45
graven tevoorschijn kwam en het
hergebruik van Vikingschepen kon
worden aangetoond, leverde veel
werkbare gegevens op maar ook wel
vraagtekens. De burcht van Dirk III gaf
zijn geheimen nog niet prijs, maar in
relatie tot het hof van Vlaardingen kon
men komen tot een nauwkeuriger
datering van de laatste.
Grondradaronderzoek in 2007 leverde
onder de Grote Kerk de zichtbaarheid
van een cirkel op van 27,5 meter
doorsnede, op een diepte van 3,5 meter:
de langgezochte burcht?
Drie appendices sluiten het geheel in
stijl af: de eerste in zeer uitgebreide
vorm over personen; de tweede betreft
de geografie (vier kaarten met
plaatsnamenlijst); en de derde bevat het
glossarium met bouwkundige en
militaire termen. De sleutel in het slot is
de lijst met referenties met betrekking
tot de eerder genoemde vier soorten
bronnen en de literatuurlijst.
Tot besluit een tweetal bescheiden
kritische opmerkingen. Enkele in de
bronnen voorkomende woorden hadden
verklaard kunnen worden, zoals: 'subtile'
(wit linnen koorhemd), 'passionaal'
(boek over het leven en sterven van de
martelaren) en 'grote Donatus'
(beroemd leerboek Latijnse grammatica,
vierde eeuw na Christus, voor
gevorderde leerlingen). In de
literatuuropgave had een publicatie van
H. van Rij (1980) opgenomen kunnen
worden. Een fragment over bisschop
Diederik I van Metz komt ook al voor in
de vertaling van H. van Rij in de uitgave
38 2012 nummer 6
