OF THE D
Een veranderend verhaal
Collectieve herinneringen
beïnvloeden
Emma Thompson als Ms. Kenton (de huishoudster) en Anthony Hopkins als Stevens (de butler) in
James Ivory's 'The Remains of the Day', de verfilming van de gelijknamige roman van Kazuo Ishiguro.
over de herinnering en over het verleden.
De zelf uit Litouwen afkomstige Egle
Mykolaityte, een andere tutorialstudent,
heeft beide sites met elkaar vergeleken.
Ze stelt vast dat ze allebei door hun
interpretatie van het verleden het
identificatieproces van de bezoekers
bevorderen, maar dat het Ondergronds
Museum van het Communisme daarin
nog dwingender is dan Grutas Park. De
performance van het Overlevingsdrama
levert, zoals Pierre Nora (Les Lieux de
Mémoire) het uitdrukt, de onder
scheidingstekens van het groeps-
lidmaatschap in een maatschappij die
individuen alleen erkent als identiek en
gelijk. Het is het ritueel van een
samenleving zonder ritueel.
Verandering van je identiteit door
verandering van het verhaal over je
verleden is ook het thema van de roman
The remains of the day van Kazou
Ishiguro, en de gelijknamige verfilming
ervan door James Ivory. De roman is het
levensverhaal van butler Stevens verteld
door hemzelf. Stevens denkt terug aan
wat hij met name in de Tweede
Wereldoorlog allemaal heeft
meegemaakt in dienst van zijn lord. In de
loop van het verhaal realiseert hij zich dat
die lord, die altijd zijn morele voorbeeld
was, een nazisympathisant is geweest.
Daardoor moet hij geleidelijk aan zijn
visie op zijn eigen verleden aanpassen
(en moet de lezer eerdere passages
herhaaldelijk herinterpreteren of
recontextualiseren). Tijdens de
reconstructie van zijn geschiedenis komt
hij erachter dat zijn identiteit helemaal
niet zo duidelijk is als hij had gedacht. Hij
realiseert zich dat hij zijn identiteit altijd
heeft gezocht in zijn professionaliteit en
waardigheid als butler en dat dat
metaverhaal zijn levensverhaal de schijn
van eenduidigheid heeft gegeven.
Berrie van der Molen, afgestudeerd in
media en cultuur, onderzocht roman en
film vanuit het perspectief van trauma
en identiteit, en stelde niet alleen vast
dat beide gebaseerd zijn op de aanname
dat je identiteit het verhaal is dat je over
jezelf vertelt, maar ook dat het medium
waarmee je dat verhaal vertelt niet
alleen de vorm maar ook de inhoud van
het verhaal bepaalt.
Bij herlezing verandert het verhaal van
ons leven voortdurend omdat de context
waarin we het lezen voortdurend
wijzigt. Dat geldt niet alleen voor het
verhaal van butler Stevens, maar voor
alle teksten: hun betekenis verandert
voortdurend doordat de maat
schappelijke context waarin ze worden
gelezen verandert. Het is daardoor niet
altijd even gemakkelijk om bij de
interpretatie van de tekst recht te blijven
doen aan zijn ontstaanscontext.
Dat geldt in hoge mate ook voor
muziekstukken. Hoe kun je trouw zijn aan
het werk en aan de bedoelingen van de
componist tegenover een concertpubliek
dat geneigd is muziek te interpreteren in
de context van het hedendaagse
gecanoniseerde repertoire en de
uitvoeringswijze van vandaag? Bij Peter
Konwitschny, tot begin dit jaar
hoofdregisseur van de Opera van Leipzig,
staat trouw aan het werk centraal. In
authentieke uitvoeringen gelooft hij niet,
maar hij denkt wel de bedoelingen van de
componist door close reading van de
partituur te kunnen reconstrueren, en deze
bedoelingen begrijpelijk te kunnen maken
aan een hedendaags publiek door het
werk te vertalen naar de ervaringscontext
van de eenentwintigste eeuw. Dat brengt
hij in de praktijk door bijvoorbeeld de
Lohengrin op te laten voeren in een
klaslokaal met kinderen van de
Hitlerjugend, en Aïda en Radames aan het
slot van de Aïda door een open deur het
operahuis uit te laten lopen. Musicoloog
Wouter Captain laat in zijn analyse van de
opvattingen en uitvoeringspraktijken van
Konwitschny zien in welke mate deze
operaregisseur door zijn aanpak de
collectieve herinneringen van het publiek
aan deze opera's kan beïnvloeden en het
kan voorschrijven wat het over de opera's
moet onthouden en wat het moet
vergeten.
nummer 6 2012 31
