De archiefervaring van
Carry Waalderbos
r
i
t
L
1
y
Als redacteur van het televisieprogramma Verborgen Verleden (NTR) onderzoek ik de
familiegeschiedenis van bekende Nederlanders. Ik reis af in het verleden en probeer zoveel mogelijk
informatie te vinden over grootmoeders en grootvaders - en de generaties daarvoor. Dat levert
bijzondere verhalen op.
i
hebben dat hun wortels in bedelaars
kolonie en opvoedingsgesticht
Veenhuizen liggen. En wat te denken
van advocaat Gerard Spong, die tot zijn
grote verrassing van niemand minder
dan de Engelse koning Charles II bleek
af te stammen? En de 'kleine'
familiegeschiedenis van operazangeres
Tania Kross raakte rechtstreeks aan dat
van de 'grote' geschiedenis van de
slavernij. De zoektocht ontlokte de
hoofdpersonen vele ontroerde,
ongelovige, ontdane of juist weer
verrukte reacties.
Met schrijver Leon de Winter ging ik op
reis in zijn Joodse geschiedenis. Zijn vier
grootouders stierven in de Tweede
Wereldoorlog, drie daarvan in
vernietigingskamp Sobibor. De oorlog
maakte dan ook een abrupt einde aan
de overlevering van familieverhalen,
wat de zoektocht een zekere urgentie
gaf. We kwamen terecht in het archief
van 's-Heerenberg dichtbij de Duitse
grens, waar Leons overgrootvader van
moeders kant, Hartog Eijsman, en diens
vader Mozes enkele jaren woonden.
Slechts één woord riep een heel leven
op. Het stond geschreven in de kolom
"beroep" in het bevolkingsregister:
"goochelaar". Later werden Hartog en
Mozes "kunstenaar" genoemd. De
aantekeningen op de geboorteaktes van
Hartogs kinderen, dat hij bij de blijde
gebeurtenis veelal "buitenlands
afwezig" was, vulden het beeld aan.
Leons overgrootvader leidde een reizend
bestaan, trok door de grensstreek van
stadsmarkt naar dorpsfeest, terwijl hij
trucjes deed en/of zijn koopwaar
probeerde te slijten. Hartog stierf alleen,
onderweg, in een pension in Osnabrück.
Na Osnabrück kwamen we in het
Gelderse Druten terecht. Daar woonde
de slager Abraham de Winter met zijn
gezin. Een emotioneel moment voor
Leon was toen hij ontdekte wat hij al zo
lang wilde weten: de Joodse naam van
deze De Winter - Abraham Mozes. De
speurtocht in de archieven, hoewel
pittig, leverde een paar prachtige details
op van Abrahams leven aan het begin
van de negentiende eeuw. Een
borgtocht met de naam Abraham de
Winter voerde de spanning op. In het
Gelders archief ontdekte Leon dat
Abraham enkele maanden in de
gevangenis had gezeten wegens
"woeker en afzetterij". Een proces
verbaal leerde vervolgens dat Abraham
al eens eerder was beschuldigd - van
"woordelijke belediging". Omdat hij
"op de openbare weg" iemand had
uitgescholden voor "schelm", kreeg
hij maar liefst een boete van 50 cent!
Een nieuw seizoen Verborgen Verleden
is in aantocht. Marc-Marie Huijbregts
komt oog in oog te staan met ene "Hein
met de honden". Heeft Peter van der
Vorst, presentator en oranjedeskundige,
zelf ook koninklijk bloed door de aderen
stromen? En acteur Joost Prinsen gaat op
een wel heel avontuurlijke reis om in
de voetsporen van zijn voorouders te
treden. De archieven hebben weer net
zoveel te vertellen als voorheen. En één
ding is zeker: een lach en een traan
kenmerken ook aankomend seizoen
de familieverhalen.
nummer 9 201 1 5
Leon de Winter op zoek naar zijn oorsprong (ill. NTR).
Omdat er behalve basisgegevens als
geboorte- en sterfdata soms simpelweg
weinig van voorouders bewaard is
gebleven, gaat het weleens moeizaam
- niet iedereen heeft tenslotte
geschreven geschiedenis. Vooral de
keurige, ordentelijke types hebben
weinig nagelaten. Een crimineel of een
adellijk persoon daarentegen is weer
heel wat makkelijker in de archieven op
te sporen. Af en toe stuiten ik en mijn
collega's op ware pareltjes die de
geschiedenis van een leven, van een
familie of soms zelfs van een grote
historische gebeurtenis kleur geven
en ontrafelen.
De Nederlandse archieven zijn
toegankelijk, bevinden zich in
uitstekende staat - zeker in vergelijking
met veel buitenlandse archieven - en
je struikelt er als het ware over de
verhalen. Acteur Arjan Ederveen
ontdekte een sprookje: het lot van zijn
voorouder Dirk Nicolaas Habermehl, een
arme wees, veranderde aanzienlijk door
een enorme erfenis. Philip Freriks en
Willeke Alberti bleken gemeen te
h
F
mi
j
1" -f /n /-
b
f 1 éh-
t
L V - tf
De archieven geven een geheim prijs: er
stroomt goochelaarsbloed door Leons aderen.
Carry Waalderbos redacteur Verborgen
Verleden.
