Uitgelezen
De gids is geschreven door prof. dr. Louis
Berkvens (Universiteit Maastricht) en wordt
uitgegeven door Verloren.
Ter toelichting van de titel van de
procesgids dient het volgende: van 1580
tot 1702 was Spaans Gelre (ook wel het
Gelders Overkwartier of naar de hoofdstad
Kwartier van Roermond genoemd)
onderdeel van de Zuidelijke Nederlanden
onder Spaans Habsburgs bestuur. Dit
gewest omvatte een territorium gelegen in
het midden en noorden van de huidige
Nederlandse provincie Limburg en het
aangrenzende deel van de huidige Duitse
deelstaat Nordrhein-Westfalen. De
Soevereine Raad te Roermond vormde het
gewestelijke justitiehof. Bij de Vrede van
Utrecht (1713) die volgde op de Spaanse
Successieoorlog (1702-1713) werd het
gebied verdeeld tussen Oostenrijk, Pruisen
en de Republiek. Deze opdeling leidde
tevens tot de splitsing van het ressort van
de genoemde Soevereine Raad te
Roermond in een Justiz-Collegium voor
Pruisisch Gelre en het Staatse Hof van
Gelre te Venlo. Oostenrijk continueerde de
Soevereine Raad te Roermond als hoogste
gerechtshof voor Oostenrijks Gelre tot
1795. Het Gelderse Land- en stadsrecht, de
in 1619 gehomologeerde costumen van
het Overkwartier, en de daarin opgenomen
regels van het civiele procesrecht bleven
voor de drie nieuwe raden onverminderd
gelden en dientengevolge vertoonde de
stijl van het procederen een grote mate
van gelijkvormigheid. Daarom ook kon de
geschiedenis en de procesgang van deze
drie hoven in deze gids in samenhang
beschreven worden. Als toelichting op de
ondertitel het volgende: de drie raden
hielden zich niet alleen bezig met
civielrechtelijke zaken maar ook met de
criminele rechtspraak. Ze hadden onder
meer het recht van compositie en remissie,
met uitzondering van enkele ernstige
misdrijven. Daarnaast had de Soevereine
Raad te Roermond gedurende de gehele
periode een aantal bestuurlijke taken; de
raad adviseerde de centrale regering in
Brussel en voerde uit hetgeen door de
landvoogd c.q. de Geheime Raad werd
opgedragen. De schriftelijke neerslag
hiervan vinden we terug in de series
plakkaten en ordonnantiën. Daarnaast
vaardigde de Raad bestuursreglementen
voor steden, dorpen en heerlijkheden uit.
Compleet
organisatie, competentie en instructies van
de drie gerechtshoven, de procesgang in
civiele zaken (wijzen van procederen,
beraadslaging en vonnis, revisie, appel en
grote revisie). Daarna volgen schema's van
procesgangen in civiele zaken, een
uitvoerig beschreven en geanalyseerd
voorbeeld van een appelprocedure (eerste
en tweede procedure in eerste aanleg voor
de schepenbank van Nederweert en
vervolgens de appelprocedure voor de
Soevereine Raad), een bijlage met de
inventarissen van de processen voor de
bank van Nederweert en de Soevereine
Raad, een overzicht van de drie archieven
met gegevens over de bewaarplaats en de
toegankelijkheid, een opsomming van de
uitgegeven bronnen, een literatuur
overzicht, een lijst met afkortingen en een
glossarium.
Met het verschijnen van deze negende
gids wordt bevestigd dat de rolprocedures
voor de diverse regionale hoven een grote
gelijkenis vertonen. Het is jammer dat de
auteur gekozen heeft voor een voorbeeld
van een appelprocedure waarin de
Soevereine Raad (vermoedelijk) geen
vonnis heeft gewezen. In plaats daarvan
werd een ander vonnis in een appel
procedure (wel uit Nederweert) als
voorbeeld gebruikt. Een ander punt van
kritiek is dat enkele opgenomen
afbeeldingen van matige kwaliteit zijn. Een
en ander doet echter weinig af aan mijn
conclusie. Ik kan namelijk niet anders
constateren dan dat deze procesgids een
van de meest complete uit de hele reeks
is; niet alleen volledig maar ook helder en
deskundig geschreven. Van deze gids gaan
genealogen en andere onderzoekers veel
profijt hebben.
i**QCiu,>n
SOEVtRCINE RAAD TI ROERMOND,
JUSTII-COILEIIJM TI GEl.D( Rfl E M
Staat* Hü F van Gi l Si E lt Vii 10
Louis Berkvens, Procesgids Soevereine
Raad te Roermond, Justiz-Collegium te
Geldern en Staats Hof van Gelre te
Venlo. Hoofdlijnen van het procederen
in civiele zaken in Spaans en nadien
Oostenrijks, Pruisisch en Staats (Opper-)
Gelre in eerste aanleg en in hoger
beroep 1580-1795
Uitgeverij Verloren (2011) ISBN 978-90
8704-157-1, 112 pp., ingenaaid,
geïllustreerd, 12,00.
De 'Stichting tot uitgaaf der bronnen van
het Oud-Vaderlandse Recht' houdt zich
onder andere bezig met het faciliteren van
de ontsluiting van Oudnederlandse
rechtsbronnen. Een zeer belangrijke maar
voor de juridisch ongeschoolde leek
nauwelijks toegankelijke bron, vormen de
rechterlijke archieven uit het ancien
régime. Een aantal jaren geleden heeft de
Stichting OVR in samenwerking met het
Nationaal Archief besloten om voor de
archiefbezoekers (waaronder veel
genealogen) die onderzoek willen doen in
deze rechterlijke archieven - met name in
de in doorgaans ontzagwekkende
hoeveelheden bewaard gebleven civiele
procesdossiers - een reeks procesgidsen te
laten verschijnen. Deze procesgidsen
dienen dus, gelardeerd met talrijke
voorbeelden, als wegwijzer in de civiele
procespraktijk van die dagen. Uit de
archiefpraktijk blijkt aan dergelijke gidsen
grote behoefte te bestaan. Inmiddels zijn
een achttal gidsen verschenen, zoals van
de Staatse Raad van Brabant, het Hof van
Holland, de Etsstoel van Drenthe et cetera.
Op 9 juni jongstleden werd de procesgids
voor de drie(!) raden van vóór 1795 in het
Gelders Overkwartier (de Soevereine Raad
te Roermond, het Justiz-Collegium te
Geldern en het Staats Hof van Gelre te
Venlo) feestelijk gepresenteerd in de
Statenzaal van het Roermondse stadhuis.
Achtereenvolgens komen in de procesgids
aan bod de geschiedenis, samenstelling en
Hans van de Mortel stadsarchivaris van
Roermond.
nummer 9 2011 33
