De archiefervaring van
Jac. Biemans
Het is fascinerend hoe de petit histoire en de grote wereld
geschiedenis elkaar soms kunnen raken. Dat heb ik ervaren bij
mijn jarenlange speurtocht naar de historie van een Wassenaarse
villa die de naam van mijn geboortedorp in Noord-Brabant draagt.
Netherlands Intelligence Department,
HUIZE 'MAARHEEZE', RIJKSSTRAATWEG
675, WASSENAAR." Mijn gesprekspartner
zei toen met een glimlach: "Dat lijkt
me nou net iets voor jou om eens uit
te zoeken hoe ze nu in Wassenaar aan
een Huize Maarheeze komen!" Ik was
meteen geboeid en zei dat ik wel eens
in Den Haag kwam en bij die gelegen
heid misschien op het bewuste adres
in Wassenaar kon aanbellen om bij
de huidige bewoners mijn eerste
gegevens te verzamelen. Mijn gespreks
partner moest nu nog meer lachen
en vertelde dat me dat niet zou lukken,
omdat in het bewuste pand een
'geheime dienst' gevestigd was.
Intussen werd ik ook behoorlijk geholpen
door belangrijke ontwikkelingen op
internationaal en nationaal gebied. Het
einde van de Koude Oorlog vanaf 1989
had ook grote consequenties voor
de westerse inlichtingen- en veiligheids
diensten. Ook voor de 'geheimste' dienst
van Nederland, de Inlichtingendienst
Buitenland (IDB) in de Wassenaarse villa.
'Maarheeze' kwam begin jaren negentig
volop in de belangstelling na publiciteit
rond de geheime organisatie Gladio
in Italië en interne spanningen binnen
de dienst. Daarop besloot premier Ruud
Lubbers in 1992 om de dienst per
1 januari 1994 op te heffen. Zijn opvolger
moest later toegeven dat er veel docu
menten in de papierversnipperaar waren
gegaan; de Pivot-rapportage kwam
feitelijk te laat...
De villa waar sinds 1945 in alle geheim
zinnigheid tientallen spionnen werkzaam
waren, werd openbaar verkocht op
donderdag 23 maart 1995. Het was
precies een week later dat ik tijdens een
studiemiddag over het thema 'Archieven
'MAAR' en 'HEEZE'. De oorsprong van die
naam kon naar mijn stellige overtuiging
slechts gezocht worden bij bouwheer Van
Putten. Hierop concentreerde ik de laatste
jaren mijn onderzoek. Met de hulp van
collega's van de gemeentearchieven van
Wassenaar en Den Haag bracht ik gedu
rende mijn opleiding aan de Rijks-
archiefschool diverse interessante
gegevens over de beginperiode van de
villa naar boven. Maar de basisvraag
werd niet beantwoord, zelfs niet toen
een gelukkig toeval me in contact bracht
met een kleindochter van de bouwheer.
Ook zij moest me het antwoord schuldig
blijven waarom de villa in Wassenaar
'Maarheeze' heet. Het past wel bij het
gebouw, dat dit tot de best bewaarde
geheimen behoort.
Het begon allemaal in 1982, toen ik net
negentien was. Ik werd toen aange
sproken door een kennis over een brief
uit 1945. In het briefhoofd las ik:
"BUREAU INLICHTINGEN DER
NEDERLANDSCHE REGEERING,
Villa Maarheeze ten tijde van de familie Van
Putten, ingekleurde prentbriefkaart uit de
jaren twintig van de vorige eeuw (part. coll.).
Dat moest ik dus maar uit mijn hoofd
zetten.
Aandacht in de lokale pers rond de villa
in 1987 hadden zowel een positief als
een negatief effect. Aan de ene kant
werd bekend dat de villa rond 1914
door architect Co Brandes was gebouwd
in opdracht van ene G.A. van Putten,
anderzijds leidde de aandacht bij
de Gemeente Wassenaar tot een einde
aan het verschaffen van inlichtingen uit
het oogpunt van 'staatsveiligheid'.
Vandaar dat ik mij aanvankelijk, en met
succes, richtte op de persoon van
de architect.
en openbaarheid' luisterde naar
de bevindingen van Cees Wiebes, die
samen met Bob de Graaff een boek over
de IDB voorbereidde. Hij vertelde me dat
er op dat moment studenten als
anti-kraakwacht in het pand verbleven.
Daarop besloot ik ter plaatse eens een
kijkje te nemen en de nodige foto's van
het exterieur van de net ontmantelde
imposante villa te maken, een bijzondere
gewaarwording.
De naam van de villa trof ik enkel aan
op de pilaren aan weerszijden van
de eens zwaarbewaakte oprijlaan:
Jac. Biemans historicus, medewerker
Educatie en Public Relations bij
Stadsarchief 's-Hertogenbosch en
redacteur Archievenblad.
nummer 10 2010 5
