Openbaarheid in het
Nationaal Archief
A
a
d
Geheim
Het is van het grootste belang de openbaarheid van archieven te koesteren en zorgvuldig of zo zuiver
mogelijk met de door de wet mogelijk gemaakte beperkingen daarop om te gaan. Openbaarheid van
overheidsinformatie dient verschillende waarden van een democratische rechtstaat. Door het thema
'openbaarheid' integraal als prioriteit te stellen heeft het Nationaal Archief het openbaarheidsbeleid
aangepast.
Nieuwe inzichten
De Haagse verstopping
Paul Brood
"De o
over c
De overheid heeft belastende informatie
over een brand in het Catshuis in de
doofpot gestopt. Het betreft de brand
in de ambtswoning van de premier in
mei 2004, waarbij een 49-jarige schilder
uit Gorinchem om het leven kwam.
In het vijf meter dikke rapport van de
rijksrecherche staat dat topambtenaren
en de landsadvocaat een TNO-rapport
geheim hebben gehouden waarin de
overheid er niet goed af komt. Tevens
is een verslag van een zeer gevoelig
overleg tussen ambtenaren jarenlang
opgeborgen in de kluis van de
landsadvocaat." Dit nieuwsbericht uit
Het Parool van 12 juni 2009 legt de
vinger op een gevoelige plek, die ook
in de Archiefwet voor komt: beperking
van de openbaarheid in het belang van
de Staat en zijn bondgenoten. Dat is een
zaak van niet gering gewicht, want het
gaat dan om het belang van alle
Nederlanders. De geschiedenis heeft
inmiddels geleerd dat het onjuist
handelen van de overheid in een
specifieke zaak zoals de Catshuisbrand
geen grond is voor geheimhouding op
grond van het belang van de staat.
Weliswaar is het onderzoeksdossier nog
steeds niet openbaar, maar de minister
president moest wel erkennen dat het
optreden van de staat onzorgvuldig,
onjuist en onvolledig was geweest.
Mr. Willibrord Davids formuleerde het
in zijn Ketelaar-lezing dit jaar aldus:
"Uiteindelijk is het een kwestie van
politieke en ambtelijke integriteit
en cultuur dat ook informatie die slechts
in politiek opzicht schadelijke of
hinderlijke gevolgen kan hebben, door
de overheid openbaar wordt gemaakt."
Openbaarheid van overheidsinformatie
dient verschillende waarden van een
democratische rechtstaat. De overheid
heeft deze waarden onderkend en de
rechten van burgers vastgelegd in de
Wet openbaarheid bestuur en de
Archiefwet. Openbaarheid vraagt ook
om zorgvuldigheid, met name als het
gaat om informatie over personen
die bescherming tegen onterechte
openbaarmaking behoeven. Die
bescherming is geregeld in de Wet
bescherming persoonsgegevens.
Ons (professionele) denken over
openbaarheid werd jarenlang sterk
bepaald door inzichten uit de jaren
zeventig en tachtig van de vorige eeuw.
Toen kwamen grote hoeveelheden
archief binnen waarvoor openbaarheids-
beperkende regelingen gemaakt
moesten worden. De toen ontwikkelde
methodiek functioneerde lange tijd
goed, maar ontwikkelingen op wetgevend
terrein werden onvoldoende onderkend
en dus ook niet verwerkt. Met name de
relatief jonge Wet bescherming persoons
gegevens heeft grote impact op
de openbaarheid van bijvoorbeeld
persoonsdossiers die in jongere,
overgedragen archieven zitten.
De verkorting van de overbrengings
termijn tot twintig jaar leidde tot een
aanwas van archieven waarvoor
beperkingen aan de openbaarheid
werden gesteld. Hoog tijd dus om na
te denken over een actualisering van
het openbaarheidsbeleid. En zelfreflectie
leidt tot nieuwe inzichten. Het Nationaal
Archief heeft het thema 'openbaarheid'
integraal als prioriteit gesteld, dus vanaf
de overdracht van archiefmateriaal aan
de archiefbewaarplaats tot aan
verzoeken om inzage van materiaal in
de studiezaal. Dat heeft geleid tot een
aanpassing van het openbaarheidsbeleid
op een aantal punten. Het meest
principieel is de wens een goed
onderscheid te maken van ieders
verantwoordelijkheden ten aanzien van
de openbaarheid. De grootste opgave
echter is de versnelling van de
openbaarheidsprocedure voor over te
dragen archieven.
Al tientallen jaren is de achterstand
in het overbrengen van geschoonde
en geselecteerde archieven door de
overheidsinstellingen een gegeven.
Kon de afstand daarvan in 1977 nog
de karikatuur van een file van Leeuwarden
naar Maastricht krijgen, nu is die zeker
800 kilometer. De langste file ooit
gemeten! Deze opstopping heeft twee
oorzaken. Ten eerste de bewerkings
capaciteit bij met name de departementen,
die verantwoordelijk zijn voor de
overbrenging van hun archieven.
nummer 10 2010 35
