r
Wel/geen recht op informatie?
Privatisering en digitalisering
De algemene rijksarchivaris
heeft volgens GroenLinks
"nu te weinig tanden"
en moet daarom inspectie
bevoegdheden krijgen
om in een vroeger stadium
op de transparantie van
alle overheidsinformatie
toezicht te houden.
Oorzaak 4: grootschalige digitalisering
van het informatiebeheer en
de vermenigvuldiging van media (e-mail,
twitter, sms, enzovoort) leiden tot gigan
tische databanken, veelal aan elkaar
gekoppeld. Het opsporen van informatie
daarin vergt expertise en technologie die
voor de individuele burger en vele
non-profitorganisaties te kostbaar zijn.
Het kostte Environmental Defense, een
Amerikaanse actiegroep, anderhalf
miljoen dollar om de door de milieu
autoriteit beschikbaar gestelde informatie
te bewerken. Verder neemt de druk om
informatie af te schermen toe. Maar ook
blijft veel informatie buiten het geregu
leerde informatiebeheer. Ofwel omdat
bijvoorbeeld tweets niet als archief
bescheiden worden aangemerkt en buiten
het archiveringssysteem worden
gehouden, ofwel omdat er niets wordt
vastgelegd. Van de fameuze brainstorm
sessie op het ministerie van Buitenlandse
Zaken op 9 augustus 2002 - ter bespreking
van de Nederlandse positie ten aanzien
van Irak - is geen verslag gemaakt
(althans de commissie-Davids heeft geen
verslag gevonden).3 Toentertijd twitterden
minister en ambtenaren nog niet -
misschien zou van zo'n sessie tegen
woordig wel een digitaal spoor achter
blijven bij de provider.
Overdreven geheimhouding
van de privacy vaak doorslaat naar
overdreven geheimhouding. Ik was kort
geleden in een museum in Melbourne
waarvan - vanwege de privacy van
de omwonenden - het adres niet op
de website (www.johnstoncollection.org)
bekend gemaakt mag worden: bezoekers
worden in een nabijgelegen hotel
opgehaald en naar het museum vervoerd
(gelukkig niet geblinddoekt, zodat ik
nu het adres ken).
Noten
3 Vergelijkbare praktijken van het
systematisch nalaten door ambtenaren
van verslaglegging en archiefvorming
kwamen in Engeland aan het licht in
de Hutton Inquiry: Michael Moss, 'The
Hutton Inquiry, the President of Nigeria
and What the Butler Hoped to See',
4 http://groenlinks.nl/files/maak%20
publieke%20informatie%20publiek.pdf.
GroenLinks Kamerlid Mariko Peters heeft
op de Right to know dag (28 september)
een initiatief wetsvoorstel aangekondigd.
Oorzaak 2: veel overheidsinformatie is aan
internationale en supranationale geheim
houdingsvoorschriften gebonden. Zo zijn
documenten die aan de Verenigde Naties
behoren maar die zich elders bevinden,
niet onderworpen aan nationale wet
geving inzake openbaarheid. Dat heeft de
Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad
van State (www.rechtspraak.nl LJN
NH7691 en LJN BL6245) afgeleid uit het
VN-Immuniteitenverdrag. In artikel II,
vierde lid wordt namelijk bepaald: "The
archives of the United Nations, and in
general all documents belonging to it or
held by it, shall be inviolable wherever
located." Dit is juist, voor zover het gaat
om archieven van (behorend aan) de VN
en die zich (bijvoorbeeld omdat Nederland
een VN-vredesoperatie uitvoert) in
Nederland bevinden. Maar de Afdeling
Bestuursrechtspraak dwaalt mijns inziens
waar zij de onschendbaarheid lijkt uit te
strekken tot documenten afkomstig van
de VN en ontvangen door een Nederlands
overheidsorgaan.
In deze zaak was ook de openbaarheid
van archiefbescheiden afkomstig van de
NAVO in het geding. Het NAVO-gegevens-
verdrag verplicht de lidstaten tot bescher
ming van als zodanig gemarkeerde
classifiedinformation afkomstig van
(originated by) de NAVO of door een
lidstaat aan een andere lidstaat gezonden
in verband met een NAVO-programma,
-project of -contract. De lidstaten moeten
de rubricering van deze informatie
handhaven en mogen deze informatie
niet gebruiken voor andere dan NAVO-
doeleinden. Deze verdragsverplichting
gaat boven de regeling van de Archiefwet
1995.
Roberts merkt op dat supranationale
organisaties zijn doortrokken van
de diepgewortelde praktijk van diplo
matieke vertrouwelijkheid. Alleen de EU
heeft het recht op informatie erkend.
De meeste andere (WTO, IMF,
de VN-organisaties, enzovoort) maken wel
veel openbaar, maar dat zijn meestal
alleen de officiële documenten en
er bestaat geen recht op informatie.
Oorzaak 3: door privatisering en uit
besteding van overheidstaken raken
informatie en archieven buiten het bereik
van openbaarheidswetgeving. Alleen
in Zuid-Afrika geldt het recht op informatie
ook in de particuliere sector voor
informatie "that is required for the
exercise or protection of any right". Soms
wordt zelfs het uitbestedingscontract,
uit concurrentieoverwegingen, geheim
gehouden. Hoe zit het overigens met
cloudcomputing: valt een bij de provider
(bijvoorbeeld Google docs) opgeslagen
document nog onder de Wob, die zich
beperkt tot bij een bestuursorgaan
berustende stukken?
Aan deze vier oorzaken zou ik nog een
vijfde willen toevoegen, namelijk dat
de terechte aandacht voor bescherming
Een paar maanden geleden heeft
GroenLinks voorstellen gedaan4 voor een
Wet op de vrije informatie, die de gebre
ken van de huidige Wob herstelt,
de Archiefwet moderniseert, classificatie
van geheime documenten wettelijk regelt
en de informatiehuishouding van
de overheid beter aansluit op de digitale
eenentwintigste eeuw. GroenLinks pleit
voor een onafhankelijke informatie
commissaris naar Brits voorbeeld. De
algemene rijksarchivaris heeft volgens
GroenLinks "nu te weinig tanden" en
moet daarom inspectiebevoegdheden
krijgen om in een vroeger stadium op de
transparantie van alle overheidsinformatie
toezicht te houden. Verder pleit GroenLinks
voor een internetregister met automatisch
openbare documenten, minder mogelijk
heden om informatie achter te houden,
kortere termijnen, lagere kosten,
en toetsing van staatsgeheime stukken.
Minder geheim, meer openbaar -
zal het lukken?
1 Archievenblad 95 (1991) 308-320.
2 Timothy L. Ericson, 'Building our own
"iron curtain": the emergence of secrecy
in American government', American
Archivist 68 (2005) nr. 1, 49.
English Historical Review vol. CXX no. 487
(June 2005) 577-593.
Eric Ketelaar emeritus-hoogleraar
Archiefwetenschap.
nummer 10 2010 19
