c
Wie is verantwoordelijk?
Zeeuws Archief, Middelburg
|lLandlenlwater
vy
Unieke bestuursvormen
Gigantische bron
Het plaatsen van kraagstukken langs de Afsluitdijk.
Het archief van ZZW bevindt zich nu bij
Nieuw Land. Wat hierin ontbreekt, zijn
dossiers over de daadwerkelijke uit
voering van het project. Na enkele jaren
drong bij ZZW het besef door dat ze
de volledige uitvoering niet op zich kon
nemen en dat er geen aannemers waren
die het volledige werk konden uitvoeren.
Een private instelling ontstond, een
consortium genaamd Maatschappij tot
Uitvoering van de Zuiderzeewerken
(MUZ). Het archief hiervan is helaas niet
bewaard gebleven. Een goed voorbeeld
van een bedrijfsarchief dat belangrijke
informatie behelst en waarvan het
bewaren noodzakelijk was om vandaag
een compleet beeld te kunnen schetsen
van de werkzaamheden.
Het archief van ZZW is niet het enige
overheidsarchief over het Zuiderzee
project dat in Lelystad bewaard wordt.
Het plan Lely behelsde namelijk niet het
inrichten van het land; dit was niet zijn
opdracht. Er waren nog geen plannen
voor de inrichting. Tijdens het droog
leggen kwam pas het besef dat er ook
over de inrichting en bijvoorbeeld het
voorzieningenniveau moest worden
nagedacht. Ook rees de vraag wie
hiervoor de verantwoordelijkheid op zich
moest nemen. Wat moet de overheid
realiseren en wat kan aan het particulier
initiatief worden overgelaten? Wat
behoort tot de basisvormgeving en
wat kan naar de toekomst worden
verschoven? De directe betrokkenheid
van het Rijk bij de vormgeving van het
nieuwe land was bij de start van het
Zuiderzeeproject in 1919 niet
vanzelfsprekend. Pas een decennium
Het Zeeuws Archief pakt groots uit
tijdens de Nationale Archievendag.
Bezoek bijvoorbeeld een van de
lezingen of een filmvertoning. Of ga op
avontuur in de ondergrondse depots
van het Zeeuws archief. Neem dus
gerust uw kinderen mee.
later, kort voor het droogvallen van
de Wieringermeer in 1929, kwam het
idee op dat de regering zorg diende te
dragen voor de belangrijkste voor
zieningen in het nieuwe land ten einde
een verantwoorde opbouw van
de poldersamenleving te garanderen.
Naarmate de inpoldering vorderde,
groeide de praktijk dat de directe
verantwoordelijkheid van de rijksoverheid
in een polder, of in een deel ervan,
voltooid was als er voldoende draagvlak
was voor 'normale' bestuurlijke
verhoudingen. Met andere woorden:
als er in de polders voldoende mensen
woonden die de verdere ontwikkeling
van een gebied konden garanderen en
de instelling van een gemeente wenselijk
maakte. Voor al deze taken werd in 1930
de Directie Wieringermeer ingesteld, met
als taak om de ontginning, de inrichting
en de sociaal-economische opbouw te
regelen. Zij was dus onder andere
verantwoordelijk voor het rijp maken
van de landbouwgrond, het bepalen van
de plek van de dorpen, de uitgifte van
de boerderijen en de verdere aanleg van
de infrastructuur.
Na het aanleggen van de Noordoost
polder (1942) en bij het maken van
Oostelijk Flevoland werd de Directie
Wieringermeer in 1963 hernoemd tot
de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders
(RIJP).
Het hele Zuiderzeeproject riep continu
veel vragen op bestuurlijk vlak op. Een
polder was op het moment van
droogvallen een lege moddervlakte,
niet voor bewoning geschikt en zonder
bewoners die bijvoorbeeld een
gemeenteraad konden kiezen. Toch
moesten er vele beslissingen genomen
worden die normaal gesproken door een
gemeente bepaald werden. Bovendien
waren de polders ontstaan in wateren die
niet provinciaal waren ingedeeld.
Daarom werden er unieke
bestuursvormen ingesteld, de zogeheten
openbare lichamen, met aan het hoofd
een landdrost die de gemeentelijke taken
en bevoegdheden kregen toebedeeld.
Zo ontstond in 1955 voor de gebieden van
Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland en het
nog niet ingepolderde Markermeer het
Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeer
polders (ZIJP). De ZIJP was verant
woordelijk voor de uitvoering van
alle gemeentelijke taken en voor
de voorbereiding van de komst van
gemeenten (in samenwerking met de
rijksoverheid). De taak van de ruimtelijke
ordening kreeg het niet; die bleef als
enige voorbehouden aan de rijksoverheid
en werd uitgevoerd door de RIJP.
De archieven van de hierboven
genoemde rijksdiensten bevinden zich bij
Nieuw Land en vormen een gigantische
bron voor de geschiedenis van het
Zuiderzeeproject. Vanwege het bijzondere
karakter werden al ten tijde van het
project verwoede pogingen gedaan om
één Zuiderzee-archief op te stellen met
t
Water is land geworden: wandelen op vaste grond.
32 2010 nummer 8
