Langs de rand van het zand
t
THEMA |lLandlenlWater
Lappendeken van polders en
poldertjes
L
DüïSon
Klundrtrs
m Dongen
ZowcnhtMgeffT
S'
p
SH/f.'nbthth^n
OudanfroRct*
s'cf... BorfrJ-n nrt ?«im
5 *.m
1 Stadpöklcd|e
2 Boerengora, Heevanpolder en Heen
3 Mcifupo^der
4 Triangdpöictef
5 Groo".e en Kleme Bolspoldet
B Oude PnnsJandschfl Polder
7 Wi!l«mspö4dof
B Oude Heiningen
9 SlobbegwE of Elizabethpalder
10 Ju^vTOuwenpoideF en Oude Appuiaai
11 Nreuwland
12 Mancia Winteipolder co WeEliandeVe
D wate? ca, 1555
3 Waterschap Brabantse Delta
plaats
dijk Grole Waard cm dijk van
Wagenberg naar Terhe=jdeo
Oude Maasde {vh Gantel)
13 Lartdckc van Hoogalraïan
14 Kleine Noord- en Sükpdder
T5 Nassaupolder en Btokpofdor
16 Pelgrim- en Smmingspoider
17 Arenbargsche Fbldev
IB Royata Polder
19 Bredase Polder «n Gddncfca Polder
2D EJderensland ei Landeke voor dagen
21 Nieuwe Zwaluwache Pülder
22 Emlliapoldor
23 Lmgslraalse buidenpoldets langs hel
Oude Maas-o
lm w At Nêirf flilti-iLm JWS
iclüult hooglclijn L ip - Ï.5C m
bsdi|kng MÏM563
bedijking landajn^inul 1Ö68 16Ë0
Bedijking en iandaanwinst 1421-1650. Voor de Tachtigjarige Oorlog waren al vrij veel aan- en opwassen bedijkt. Tijdens de oorlog vielen de werkzaamheden
niet stil, integendeel.
In 2006 trok Waterschap Brabantse
Delta historicus en cartograaf Jan van
den Noort aan om de waterstaats
geschiedenis van West-Brabant te boek
te stellen en te onderzoeken welke rol
de archiefinstellingen daarbij zouden
kunnen spelen. In 2009 verscheen het
boek Langs de rand van het zand,
waterstaatsgeschiedenis in de
Brabantse Delta. De toegankelijkheid
van de waterschapsarchieven in
West-Brabant werd verbeterd door ze
cartografisch te ontsluiten.
Veel waterschappen hebben een hoge
leeftijd en een overzichtelijke archief,
dat zich al sinds mensenheugenis op
één plek bevindt en beheerd wordt door
eigen archivarissen. Die leeftijd staat
meer dan eens borg voor een rijke oogst
aan historische studies. Dat geldt in veel
minder mate voor de jonkies onder
de waterschappen. Die hebben die
riante uitgangspositie niet. Neem
bijvoorbeeld Waterschap Brabantse
Delta. Dat is verantwoordelijk voor
de waterhuishouding in West-Brabant
ten westen van Tilburg en ten zuiden
van de Biesbosch. Het ontstond in 2004
uit de fusie van vijf waterschappen, die
in het recente verleden ook al enkele
fusies achter de rug hadden. Via die
voorgangers reikt de geschiedenis van
het waterschap tot in de middeleeuwen.
In de dertiende en veertiende eeuw
verdween een groot deel van West-Brabant
onder water. De Sint-Elisabethsvloed (1421)
vormde het slotakkoord van die natte
periode. Na die ramp werd West-Brabant
stukje bij beetje herwonnen op de zee.
De heroïek van het herwinnen lijkt de
Nederlander op het lijf geschreven. Vaak
wordt vergeten dat het enorme verlies
dat eraan voorafging ook mensenwerk
was. Het afgraven van de bovenlaag voor
de winning van turf en zout had menige
beurs gespekt, maar tegelijkertijd had de
streek daarmee zijn eigen graf gegraven.
Vanaf de vijftiende eeuw was een
wederopstanding in de maak. Het
verloren gebied werd stukje bij beetje
ingepolderd.
Een polder is een gebied waar de
waterstand kunstmatig wordt beheerst,
onder andere met dijken, sluizen en
gemalen. De grondeigenaren vertrouwden
het beheer over de waterhuishouding
en de inning van de polderbijdragen
vaak toe aan een polderbestuur van
heemraden en een dijkgraaf. Zowel
de polder als het polderbestuur worden
waterschap genoemd. West-Brabant was
in het begin van de twintigste eeuw
26 2010 nummer 8
