Het Neurenberg
proces:
film en archieven
Alsnog vertonen
Veroordeeld op eigen materiaal
Noten
Archives without Borders
De aankomst van de archieven van het
International Military Tribunal te Schiphol op
14 maart 1950 (coll. Nationaal Archief/Spaarne-
stad, collectie ANEFO, onbekende fotograaf).
Elwin Hendrikse
Vorig jaar heeft het Nationaal Archief
een actieve bijdrage geleverd aan de
activiteiten rondom de Erasmusprijs1
2009, die als thema 'de internationale
vervolging en berechting van oorlogs
misdrijven en misdrijven tegen de
menselijkheid' had. De betrokkenheid
bij dit thema ligt in de adviesfunctie
die het NA vervult bij het behoud van
diverse tribunaalarchieven. Zoals dat
van het Neurenberg-tribunaal, dat
bewaard wordt bij het International
Court of Justice in het Vredespaleis.
In 1948 produceerde Stuart Schulberg in
opdracht van de Amerikaanse regering
Nuremberg: its Lesson for Today, een
film over het Neurenberg-proces.
Schulberg maakte gebruik van origineel
Duits filmmateriaal, door de Amerikanen
zelf gemaakte (naoorlogse) beelden van
de concentratiekampen en Russische
archiefbeelden. Het Neurenberg-proces
was in verschillende opzichten uniek.
Voor het eerst in de geschiedenis
speelden filmopnamen een belangrijke
rol in de rechtszaal. En voor het eerst
werd een proces zelf op film vastgelegd,
al leverde het voor Schulberg betrekkelijk
weinig filmmateriaal op: 25 uur van in
totaal tien maanden proces. De openings-
en slotverklaring van hoofdaanklager
Robert H. Jackson zijn daardoor in de
film wel te zien, maar de pleidooien van
de verdediging ontbreken.
In tegenstelling tot de Duitse versie
van de film, die in 1948 ook in Duitsland
te zien is geweest, is de Engelse versie
om politieke redenen nooit afgemaakt.2
Schulbergs dochter, Sandra Schulberg,
besloot na de vondst van archiefmateriaal
over de film de Engelse versie te
restaureren en af te maken, zodat "One
of the Most Historic Films Never Seen"
alsnog aan het publiek vertoond zou
kunnen worden. Het Nationaal Archief
stapte financieel in de restauratie,
waardoor ook andere geldgevers over
de brug kwamen. De uitreiking van de
Erasmusprijs aan Benjamin Ferencz, die
een belangrijke rol heeft gespeeld bij een
van de latere processen in Neurenberg,
was voor Martin Berendse de belangrijkste
reden om te besluiten subsidie voor de
film te verstrekken. Daarnaast vormt de
juridische nasleep van de Tweede
Wereldoorlog een belangrijk aandachts
gebied van onderzoek binnen het
Nationaal Archief en geldt Den Haag
met verschillende internationale
tribunalen als de justitiële hoofdstad
van de wereld.
De wereldpremière van de gerestaureerde
film3, georganiseerd door het Nationaal
Archief in samenwerking met de
Erasmusstichting en Movies that Matter,
vond plaats op 13 november 2009,
aansluitend op de uitreiking van de
Erasmusprijs. Na vertoning op het
Filmfestival van Berlijn in februari 2010
wordt de film later dit jaar voor het eerst
aan het Amerikaanse publiek getoond.
Het belang van het Neurenberg-proces
is natuurlijk evident. Het proces, uniek in
zijn vorm en omvang, wordt algemeen
erkend als belangrijk beginpunt van het
internationaal strafrecht. Vanuit
archivistisch gezichtspunt is het proces
interessant, omdat hoofdaanklager
Jackson vooraf en in zijn openings
toespraak stelde dat hij de nazi's zoveel
mogelijk op grond van hun eigen
materiaal (geschriften, documenten,
foto- en filmbeelden) wilde veroordelen.
Dit werd mogelijk gemaakt door
gespecialiseerde Amerikaanse militairen
direct na het binnentrekken van door
Duitsers bezet gebied zoveel mogelijk van
dit bewijsmateriaal te laten verzamelen.
Naast persoonlijke getuigenissen van
overlevenden speelden deze documenten
dus een belangrijke rol tijdens het
Neurenberg-proces.
1 De Erasmusprijs wordt jaarlijks
toegekend aan een persoon of instelling
die een buitengewone bijdrage heeft
geleverd aan de cultuur in Europa. Zie
ook http://www.erasmusprijs.org/
De prijswinnaars van 2009, Benjamin
Ferencz en Antonio Cassese, worden
beiden algemeen erkend als
sleutelfiguren voor de internationale
berechting van oorlogsmisdrijven.
2 Meer hierover in de special van het
Nationaal Archief Magazine: Nuremberg
and The Hague. Jurisdiction and archives
(november 2009).
3 Nuremberg: Its Lesson for Today.
The 2009 Schulberg/Waletzky Restoration.
Voor meer informatie over de film, zie
http://www.nurembergfilm.org/
Elwin Hendrikse vanuit het Nationaal
Archief verantwoordelijk voor de
coördinatie van de restauratie van de
Neurenberg-film en de organisatie van
activiteiten daaromheen.
nummer 6 2010 43
