Koloniale archieven in het
licht van global history
r
Sneller en intenser
Naarmate de snelheid
en intensiteit van
wereldwijde communicatie
toeneemt, groeien in
het algemeen ook de
wederzijdse beïnvloeding
en onderlinge afhankelijk
heden.
Netwerken
Archives without Borders
At home in Europe
The white man can be seen as a man
As soon as he leaves home he is frightful
He analyses, spies, classifies, defines, appropriates
Conquers and dominates1
Charles Jeurgens
Globalisering, glocalisering, mondiali
sering, netwerksamenleving: het zijn
begrippen die hun ontstaan en
betekenis te danken hebben aan
grensoverschrijdende relaties, waarbij
het draait om uitwisseling van
personen, goederen en ideeën. In onze
tijd vormen internet en het world wide
web de paden waarlangs een
belangrijk deel van deze grensover
schrijdende betrekkingen tot stand
komen en worden onderhouden.
Met de sterk groeiende interactie en
wederzijdse afhankelijkheden in een
globaliserende samenleving op zowel
economisch, financieel, sociaal, bestuurlijk
en maatschappelijk terrein, neemt ook
de belangstelling toe voor de studie
naar grensoverschrijdende relaties in het
verleden. Global history is inmiddels een
aanzienlijke en ook populaire tak aan de
boom van de geschiedwetenschap.
Vanuit die invalshoek is er volop
belangstelling voor de archieven die in
een koloniale context zijn gevormd. Niet
met de bedoeling om op eurocentrische
wijze de koloniale verhoudingen te
onderzoeken, maar nadrukkelijk om de
interactie en afhankelijkheden tussen
continenten en samenlevingen in het
verleden te bestuderen. In deze bijdrage
wil ik verkennen wat de historische
archivistiek kan bijdragen aan deze
onderzoekstrend en omgekeerd in
hoeverre deze invalshoek nieuwe dingen
in petto heeft voor de archivistiek.
Zonder hier op de vele verschillende
definities van globalisering en global
history in te kunnen gaan, kan wel
worden vastgesteld dat in vrijwel alle
omschrijvingen de communicatie een
kenmerkend aspect vormt. Naarmate de
snelheid en intensiteit van wereldwijde
communicatie toeneemt, groeien in het
algemeen ook de wederzijdse
beïnvloeding en onderlinge afhankelijk
heden. In het debat over de toenemende
globalisering vormen de technische
ontwikkelingen die van invloed zijn op
de snelheid waarmee goederen,
mensen en ideeën verplaatst kunnen
worden een belangrijke verklarings-
grond.2 De introductie van de telegraaf
wordt in dit opzicht als een mijlpaal
beschouwd. Niet langer was het
uitwisselen van berichten afhankelijk
van de snelheid waarmee het fysieke
transport van een document plaatsvond,
maar werd informatie via onzichtbare
signalen razendsnel over grote afstanden
langs een kabel verstuurd.3 De wereld
werd hierdoor aanmerkelijk kleiner.
Hoewel het nog tot 1870 zou duren
alvorens een rechtstreekse, hoogwaardige
telegraafverbinding tussen Londen en
Bombay tot stand kwam, ontwikkelde
de telegraaf zich vlak na het midden van
de negentiende eeuw in India, door
toedoen van de gouverneur-generaal
Dalhousie, al tot een krachtig 'instrument
of empire'. Telegraaflijnen werden er
nog sneller aangelegd dan de spoor-
wegen.4 In Nederlands-Indië kwam de
eerste telegraaflijn in 1856 tot stand
tussen Weltevreden in Batavia en
Buitenzorg5 en sinds 1859 lag er een
zeekabel tussen Batavia en Singapore.
Het zou echter een veel te eenvoudige
voorstelling van zaken zijn wanneer we
het proces van globalisering uitsluitend
zouden beschouwen vanuit de technische
mogelijkheden van berichten-, goederen
en personenverkeer. Het gaat bij
globalisering uiteindelijk om de weder
zijdse beïnvloeding en een transformatie
van bestaande verhoudingen. De Britse
historicus C.A. Bayly heeft erop gewezen
dat de oorsprong van het moderne
internationale systeem niet zozeer in de
technologische veranderingen, maar
veel meer in de daaraan voorafgaande
politieke en culturele veranderingen
moet worden gevonden.6 De techniek
zorgde weliswaar voor een enorme
versnelling in de uitwisseling, maar de
patronen die bepaalden hoe de
verbindingslijnen liepen, werden al veel
eerder getekend. Het gebruik van de
metafoor van de netwerken werkt in dit
kader verhelderend. Kerry Ward laat in
haar analyse van de Verenigde
Oost-Indische Compagnie zien dat deze
32 2010 nummer 6
