Vier categorieën
Recht op weten en herinnering
Aanbevelingen
Keynote speaker
In zijn studie van 2008 onderscheidt
Gonzalez Quintana vier categorieën
archieven die een rol spelen bij het
documenteren van politieke transities:
1. De archieven van de terreur. Daartoe
rekent hij de archieven van veiligheids
diensten, (bijzondere) rechtbanken,
gevangenissen en detentiecentra,
ordediensten en militaire archieven.
2. De archieven van de pijn. Daarmee
duidt hij de archieven aan van
organisaties die zich inzetten voor
de verdediging van de mensenrechten,
zoals organisaties van activisten, maar
ook (illegale) politieke partijen en
vakbonden, religieuze groeperingen
en slachtofferorganisaties.
3. De archieven van de rechtspraak.
Hieronder rekent Gonzalez Quintana
de archieven van rechtsorganen die
een rol speelden tijdens de transitie
naar de democratie, zoals bijvoorbeeld
het Joegoslavië Tribunaal en die van
waarheidsvindingcommissies zoals die
onder meer werden gevormd in
Latijns-Amerikaanse landen.
4. De archieven van het dagelijks leven.
Gonzalez Quintana wijst erop dat ook
archieven en publicaties die niet strikt
genomen betrekking hebben op de
mensenrechten, van grote waarde zijn
om zich een beeld te vormen van het
leven ten tijde van repressie.
Sinds 1995 heeft volgens Gonzalez
Quintana de archivaris zich verder
ontwikkeld tot degene die waarborgen
kan bieden voor de uitoefening van
burgerrechten. Immers, archieven vormen
een essentieel onderdeel van het
collectieve geheugen van volkeren en
spelen een steeds belangrijker rol bij de
verankering van collectieve en individuele
rechten. Met name de ontsluiting van de
archieven van veiligheidsdiensten heeft
grote impact gehad in de periode van
overgang naar de democratie. Deze
archieven blijken een stevige steun in
de rug te vormen voor mensenrechten
organisaties en een goede basis te
vormen voor rechtsherstel. Louis Joinet
spreekt in dit verband van het recht op
weten en het recht op herinnering.3
De inzet voor deze rechten heeft in de
afgelopen jaren steeds meer geleid tot
samenwerking tussen archivarissen en
mensenrechtenactivisten.
In zijn rapport gaat Gonzalez Quintana in
Waarheidsvinding is moeilijk als archieven niet goed worden bewaard, zoals in het Archivo de la
Poiicta Nacionai de Guatemala.
op de totstandkoming van informatie-
wetten die de toegang tot de archieven
regelen, de stichting van archief
instellingen gericht op de mensenrechten
en de oprichting van herinneringsmusea,
zoals in Oost-Europa. Verder maakt hij
melding van de groeiende belangstelling
voor de rol die archieven kunnen spelen
bij de verdediging van de mensenrechten,
getuige de vele symposia, congressen
en dergelijke die rond deze thematiek
de laatste jaren zijn gehouden.
In het rapport doet Gonzalez Quintana
twaalf aanbevelingen aan de nationale
overheden:
1. Documenten die getuigen van
mensenrechtenschendingen moeten
behouden worden.
2. Deze documenten moeten ter
beschikking staan van de rechtspraak.
3. Archieven van organen van de
voormalige repressieve regiems
moeten overgedragen worden aan
de democratische rechtsstaat.
4. Deze archieven moeten onder beheer
van de democratische overheid
worden gesteld.
5. De archieven van waarheidsvinding
commissies en vergelijkbare
organisaties moeten beschermd
worden en het gebruik daarvan moet
bij wet geregeld worden.
6. Het behoud en beheer van de
archieven van tribunalen moet
geregeld worden, ten dienste van de
berechting van oorlogsmisdaden en
schendingen van de mensenrechten.
7a. Documenten die getuigen van
politieke onderdrukking moeten in
openbare archieven worden bewaard,
of eventueel daaraan voorafgaand
tijdelijk door daartoe in het leven
geroepen instituten.
7b. Centra die bescheiden uit de tijd van
de repressie beheren, dienen onder
beschermende culturele wetgeving
te worden gesteld.
8. De toegankelijkheid van de archieven
van de repressie moet bij wet
worden geregeld.
9. Staten die in overgang zijn naar de
democratie moeten het recht hebben
om archiefbescheiden met betrekking
tot de onderdrukking die zich bevinden
bij geheime diensten van
democratische staten op te eisen.
10. De archieven van staatsorganen die
betrokken waren bij de schending van
mensenrechten moeten gelokaliseerd
en openbaar gemaakt worden.
11. Lokalisering, behoud en bewerking
van archieven van mensenrechten
organisaties en oppositiebewegingen
moet door ondersteunende maat
regelen mogelijk worden gemaakt.
12. Overzichten van archieven van
repressieve staatsorganen moeten
openbaar worden gemaakt.
Gonzalez Quintana houdt ten slotte zijn
collega's voor dat de grondprincipes van
de archivistiek evengoed gelding hebben
voor de archieven van repressieve
regimes. Selectie, herkomstbeginsel,
ontsluiting, conservering, beschikbaar
stelling zijn alle aan de orde. Het beheer
moet bovendien geënt zijn op ethisch
handelen door de archivaris. Eind
augustus zal Gonzalez Quintana een van
de keynote speakers zijn tijdens het
congres Archives without Borders in Den
Haag.
Noten
1 Deze bijdrage is een bewerking van
he artikel 'Politiques archivistiques pour
la défense des droits de l'homme', dat
Cristina Bianchi schreef voor het vakblad
van onze Zwitserse collega's: Arbido
(2009) 2, 9-11.
2 Zie voor de volledige tekst:
www.ica.org/groups/en/node/77.
3 Louis Joinet, The Administration of
Justice and the Human Rights of
Detainees: Question of the impunity of
perpetrators of human rights violations
(civil and political), UNO, Commission on
Human Rights, (1997).
Cristina Bianchi gemeentearchivaris
Pully (Zwitserland).
Fred van Kan directeur Gelders Archief
en voorzitter KVAN.
18 2010 nummer 6
