r
Specialisatie of verbreding?
De veranderingen in de
restauratiepraktijk vergen
een bredere kennis en
handvaardigheid van de
restaurator. Maar is dat
haalbaar voor de restau
rator, die ook een soort
conserveringsmanager is?
Noten
4 Ibidem.
en ontwikkelde zich op den duur tot een
definitieve behandelingsmethode. Tal van
grotere en kleinere conserverings- en res
tauratieprojecten zijn in de laatste vijftien
jaren uitgevoerd, waarbij enorme aantallen
bibliotheekboeken zijn behandeld. Met de
klassieke methoden was dat beslist niet
mogelijk geweest.
Veel negentiende-eeuwse banden gingen
in het verleden verloren door herbinden
- waaronder prachtige exemplaren van de
eerste industrieel vervaardigde boeken -
maar ook ander, soms onbelangrijk
lijkend materiaal. Met de snelle en relatief
goedkope methoden van nu werd het
mogelijk om op verantwoorde wijze
dergelijke boekcollecties te conserveren
(zie foto 2 op pagina 18). De nieuwe ma
terialen en technieken hebben de oude
niet verdrongen; ze
kunnen naast elkaar gebruikt worden
naar gelang de keuze die wordt gemaakt.
Diverse factoren zijn van invloed op
de te maken keuzes, bijvoorbeeld het
belang van het desbetreffende boek, de
functie, de waarde in de context van een
verzameling, het gewenste esthetische
resultaat, maar ook de beschikbare
middelen. Deze 'omgevingsfactoren'
betrekt een restaurator natuurlijk bij zijn
behandelingsbeslissingen.4
Een boekrestaurator heeft met steeds
uitdijende, aanverwante werkterreinen
te maken. Voor een instellingsrestaura
tor geldt dat hij daarvoor kennis nodig
heeft van digitalisering en andere repro
ductietechnieken, van bruikleenverkeer,
fondsenwerving en het schrijven van
projectvoorstellen en projectaanvragen,
het maken van begrotingen en beoor
delen van offertes, en een beetje col
lectiemanagement, risicomanagement
en calamiteitenbeheersing. Daarnaast
voert hij vaak de administratie van het
atelier. De veranderingen in de restau
ratiepraktijk vergen een bredere kennis
en handvaardigheid van de restaurator.
Maar is dat haalbaar voor de restaurator,
die ook een soort conserveringsmanager
is? De geschetste ontwikkelingen maken
het werk van een boekrestaurator im
mers complexer. Zoals gezegd bestaan
de moderne en klassieke methoden en
materialen naast elkaar en de restaurator
kiest bij elk boek of elke collectie opnieuw
de beste aanpak. Het onderhoud van de
handvaardigheid en specialistische kennis
staat op gespannen voet met de toename
van die overige werkzaamheden.
Een andere factor van belang is dat er
relatief weinig coördinerende en beleid-
makende boekrestauratoren nodig zijn,
en er bestaat juist een behoefte aan
Foto 3: twee
vergelijkbare
leren banden
die vergelijkbare
schade hadden
(aan scharnieren
en kappen). Bij
de conservering
van het linker deel
werd leer gebruikt,
bij het rechter deel
Japans papier.
meer vakbeoefenaars die opgeleid
zijn op een niveau waarbij ze kennis,
technieken en vaardigheden aangereikt
hebben gekregen die nodig zijn om
uitvoerend restaurator te worden.
De recente veranderingen in de oplei
dingsstructuren lijken juist te bewegen
in de andere richting. Wellicht is grotere
differentiatie binnen de opleiding nodig,
in ieder geval voor disciplines als
boek- en meubelconservering, waar het
immers gaat om behoud van cultuur
goed dat vaak ook nog bedoeld is voor
gebruik. Het huidige kennisniveau biedt
alle mogelijkheden om die artefacten
goed te conserveren. De sleutel tot het
borgen van die kennis is uiteraard goed
onderwijs. De nieuwe opleiding aan de
UvA zal zich in dit opzicht nog moeten
bewijzen.
1 Citaten en literatuurverwijzingen
zijn te vinden in het artikel van Nicholas
Pickwoad, 'The development of the
concept of artefactual conservation',
La Conservation: Une science en évo-
lution. Actes der troisièmes journées
internationales d'études de l'Arsag
(Paris 1997) 86-93.
2 D. Etherington, 'Japanese paper
hinge repair for loose boards on leather
books', The Abbey Newsletter 19 (1995)
48-49; 'selected repair of joints and
bindings - Minimal intervention for
preservation of collection problems: Split
joints on leather bindings', Guild of Book
Workers Journal, 15 (1992) 24-28.
3 Dit thema wordt verder uitgediept
in: K. Scheper e.a., 'Boekrestauratie in
beweging. Ontwikkelingen in mate
rialen, technieken en ethiek', Kleine
Publicaties, nr. 81 (Leiden 2009).
Karin Scheper hoofd restauratieatelier
Universiteitsbibliotheek Leiden en docent
tweejarige avondcursus Boekrestauratie
Nationaal Archief.
20 2010 nummer 4
