.V.V M 3 - K I™
Ongewijzigde structuur
Sneller
Taken
Een nieuw archiefbestel?
Gevarieerde namen
Het stadsdepot Dordrecht. Digitale raadpleging wordt de norm. De fysieke archieven worden ver
buiten de stad opgeslagen (foto Peter Horsman).
In 1891 werd een beroepsvereniging
opgericht, die in 1898 de Handleiding voor
het ordenen en beschrijven van archieven
publiceerde. In 1918 kwam de eerste archief
wet tot stand, die zelfs voorzag in eisen van
bekwaamheid en een archiefopleiding, die
overigens al enkele jaren later wegbezuinigd
werd.
Tot na de Tweede Wereldoorlog bleef de
structuur in grote lijnen ongewijzigd: een
algemeen rijksarchief in Den Haag, dat tevens
rijksarchief in de provincie Zuid-Holland was; in
elk van de overige provincies een rijksarchief.
De bestaande personele unies van rijks- en
gemeentearchivaris in Utrecht was in 1919
ongedaan gemaakt. De stad Groningen, die
zijn oud-archief bij het provinciaal archief, later
rijksarchief, had ondergebracht, benoemde in
1910 een archivaris.
Voor particuliere archieven was in de regel
weinig aandacht. Familiearchieven waren geen
archieven, vond Muller, en van bedrijfsarchie
ven hadden archivarissen geen verstand. Dat
noopte in 1914 Posthumus tot de oprichting
van het Nederlandsch Economisch Historisch
Archief.2 Dit archief was overigens geen lang
leven beschoren; de meeste archieven werden
na de oorlog onder openbare archiefbewaar
plaatsen verdeeld. De instelling zelf ging op
in het Internationaal Instituut voor Sociale
Geschiedenis.
Vanaf de jaren '60 van de twintigste eeuw
gingen de ontwikkelingen in het archief
wezen sneller. Archiefdiensten profiteerden
in bescheiden mate van de economische
vooruitgang en de groeiende belangstelling
van de overheid voor cultuur. Het algemeen
rijksarchief en de rijksarchieven in de provin
cie werden verenigd tot de rijksarchiefdienst,
waarvan de Algemene Rijksarchivaris het
hoofd was. Een organisatierapport regelde
de veiligstelling van de inventarisatiearbeid
om de opgelopen achterstanden in het
toegankelijk maken in te lopen.
De gemeentearchieven van de grote steden
groeiden uit tot diensten met een perso
neelsbestand dat groter was dan dat van
de rijksarchieven in de provincies. Kleinere
gemeenten richtten streekarchivariaten of
streekarchieven in. Noord-Brabant bereikte
zelfs, onder leiding van een actieve provin
ciale archiefinspecteur, een 'dekkend net'.
De meeste gemeente- en streekarchieven
beperkten hun taak niet tot het beheer van
archieven, maar verzamelden actief boeken
en afbeeldingen die op de gemeente of regio
betrekking hadden. Voor zover rijksarchie
ven over historisch-topografische atlassen
beschikten, waren dat in de regel provinciale
verzamelingen (Utrecht, Noord-Holland, Zee
land). Ook educatie ontplooide zich eerder bij
gemeenten dan bij de rijksarchiefdienst.
Tot de wettelijke taken behoorde ook de
inspectie, het toezicht op het beheer van
nog niet overgebrachte archieven, of, indien
breder opgevat: de bemoeienis met de wijze
waarop administraties ('archiefvormers') hun
archieven inrichtten. Vanuit Australië kwam
voor de opvatting dat integrale archiefzorg
al bij de creatie begon de term records
continuum overgewaaid. Ondanks publicatie
van een artikel in het eerste jaarboek van de
Stichting Archiefpublicaties heeft het beginsel
nog niet echt ingang gevonden: te abstract en
te theoretisch om de acute problemen op te
kunnen lossen. De voornaamste van die pro
blemen waren de honderden kilometers ach
terstand in het bewerken van archief dat op
overbrenging lag te wachten, de opkomende
digitalisering van de documentaire informa
tievoorziening, de noodzakelijke vergroting
van het publieksbereik en de ontmanteling
van de rijksarchiefdienst.
Wat is de werkelijke drijfveer geweest die de
staatssecretaris voor cultuur (of waarschijn
lijker: zijn ambtenaren) ertoe bewoog de
rijksarchieven los te maken uit het verband
van de rijksarchiefdienst? Bezuiniging? Meer
bemoeienis van de provincie bij de archief-
zorg? Vanzelfsprekend tegen betaling.
De geschiedenis van de Utrechtse fusie,
zoals die op de website van Het Utrechts
Archief wordt gepresenteerd, suggereert dat
er aanvankelijk helemaal geen beleid was.
Hoe het ook zij, in de jaren negentig werd
een proces in gang gezet dat ertoe moest
leiden dat de rijksarchieven in de provin
cie zouden fuseren met de gemeentelijke
archiefdienst van de provinciehoofdstad.
Er dienden regionaalhistorische centra te
ontstaan, die slagvaardiger een groot en
gevarieerd aantal klanten zouden kunnen
bedienen - ook in een digitale omgeving,
voor een publiek voor wie het institutionele
onderscheid tussen gemeente- en rijksar
chieven eerder verwarrend dan verhelde
rend zou werken. Gelijktijdig werd ook de
rijksarchiefinspectie losgemaakt en onderge
bracht bij een nieuwe erfgoedinspectie.
Het fusieproces is niet vanzelf gegaan. In een
aantal gevallen was sprake van een pijnlijke
operatie, waarbij slachtoffers vielen en
14 2010 nummer 1
